✍️ Yüksek Lisans Araştırma Yöntemleri 8. hafta ders notları
Deneysel araştırmalar, kısaca araştırmacı tarafından oluşturulan farkların bağımlı değişken üzerindeki etkisini test etmeye yönelik çalışmalardır. Deneysel desenlerde temel amaç, değişkenler arasında kurgulanan neden sonuç ilişkisini test etmektir.
Deneysel desenleri kullanmak için iki önemli sebep vardır:
- Bir değişkenin başka bir değişken üzerindeki doğrudan etkisini gösterir.
- Değişkenler arasındaki neden sonuç ilişkilerini test etmenin en doğru yoludur.
Neden deneysel araştırmaya ihtiyaç duyulur?
- Tanımlama ve tahmin etmenin ötesine gitme imkanı verir. İlişkilerin nedenlerinin belirlenmesi imkanı verir.
- Korelasyonel çalışmada neden-sonuç söyleyemeyiz.
- Manipülasyon yapılamaz. Genelde etik zorunluluktan dolayı korelasyon, neden olarak düşündüğümüz şey değiştiğinde sonucun da değişeceğini korelasyonel araştırmada söyleyemeyiz.
- Manipülasyon boy, yaş gibi bazı durumlarda yapılabilir ancak değişkenlerde işe yaramaz.
✅ Sosyo-ekonomik düzey ile akademik başarı arasında kuvvetli bir ilişki olduğunu korelasyonel çalışma ile bulabiliriz. Fakat bu sosyo-ekonomik düzeyin iyileştirilmesinin kesinlikle akademik başarıyı arttıracağını söyleyemeyiz. Sadece deneysel araştırmalar bu sonucu verebilir.
Deneysel Araştırmanın Özellikleri
- Grupların karşılaştırılması
- Bağımsız değişkenin manipüle edilmesi
- Seçkisizlik
- Dışsal değişkenlerin kontrolü
Grupların Karşılaştırılması
Deneysel bir çalışma tek denekli ya da tek grup üzerinde de yapılabiliyor olsa da genelde iki ya da daha fazla grupla çalışılır. Bunlardan birine deney grubu diğerine de kontrol ya da karşılaştırma grubu denir.
Bağımsız Değişkenlerin Manipüle Edilmesi
Araştırmacı, hangi grubun, bağımsız değişkenin hangi biçimini alacağına karar verir.
???? Örnek: İlacın dozu, öğretim yöntemi, danışmanlık tipi, öğretimin süresi, ders materyalleri
Seçilmiş değişkenler gibi bazı değişkenler manipüle edilemezler.
???? Örnek: cinsiyet, yaş, sosyo-ekonomik düzey, dini inanç…
Bağımsız Değişken Belirleme
- Bir form başka bir forma karşı olabilir. Düz anlatım ile problem çözme gibi.
- Özel bir formun varlığına karşın yokluğu. Bir grubun belli bir eğitimi alıp almamasına göre.
- Aynı formun farklı derecelerinin karşılaştırılması. Heyecan derecesinin matematik başarısına etkisi gibi.
Seçkisizlik
Deneklerin gruplara göre seçkisiz olarak yerleştirilmesidir. Deneye katılacak olan her bireyin deney ya da kontrol grubunda olma olasılığının aynı olmasıdır. Seçkisiz yerleştirmede dikkat edilmesi gerekenler:
- Deney başlamadan önce yapılmalı
- Bireyleri gruplara yerleştirme ya da dağıtma işidir; sonucu değildir
- Eşit gruplar oluşturmasına olanak sağlar; herhangi bir farklılık şans faktöründendir.
- Seçkisiz atama, deneysel yöntemin neden sonuç ilişkisini değerlendirmedeki başarısını açıklayan en büyük etmenlerden biridir.
- Seçkisiz atamanın mümkün olmadığı deneyler de olabilir.
Dışsal Değişkenlerin Kontrolü
Çalışmada etkisi test edilmeyecek lakin bağımlı değişkenle ilişkili olan dışsal değişkenler olabilir. Bu değişkenlerin kontrol edilmesi iç ve dış geçerliği arttırır.
Deneysel Araştırmaların Sınıflandırılması
- Denek sayısı
- Tek denekli desenler
- Çok denekli desenler
- Gerçek deneysel
- Yarı deneysel
- Zayıf deneysel
- Bağımsız değişken sayısı
- Tek faktörlü: Bağımlı değişken üzerinde tek bir bağımsız değişkenin etkisini araştırır.
- Çok faktörlü
Çok denekli desenler, bağımlı değişken üzerinde etkisi incelenen faktör sayısı temel alındığında ise tek faktörlü desenler ve çok faktörlü desenler diye ikiye ayrılabilir.
- Bir araştırmada tek bir faktörün etkisi ile ilgileniliyorsa desen tek faktörlü desen,
- iki ya da daha fazla faktörün etkisi ile ilgileniliyorsa çok faktörlü desen olarak isimlendirilebilir. Çok faktörlü desenlere faktöryel desen de denilir.
Denekler iki farklı şekilde seçilebilir:
- Seçkisiz atama
- Eşleştirme
- Denekleri eşleştirme
- Grupları eşleştirme
Tek Faktörlü Desenler
Zayıf Desenler
Zayıf deneysel desenlerin ortak özelliği iç geçerliliği tehdit eden faktörlerin kontrol edilmemesi ve seçkisizliğin söz konusu olmamasıdır. Bu desenlerin ortak özellikleri;
- Seçkisizlik yoktur.
- İç geçerliği tehdit eden faktörler dikkate alınmaz. Bağımsız değişkene ek olarak ortaya çıkan sonucun başka açıklamaları da olabilir.
- Yani bunu kullanan araştırmacı bağımsız değişkenin etkililiğini değerlendirirken zorlanır.
Yarı Deneysel Desenler
Yarı deneysel desenlerde, deneklerin gruplara seçkisiz ataması söz konusu değildir.
Gerçek Deneysel Desenler
Gerçek deneysel desenlerin ortak özelliği deneklerin gruplara seçkisiz olarak seçilmesidir. Bu yüzden seçkisiz desenler olarak da tanımlanabilirler. Seçkisiz atamadan dolayı iç geçerliği yüksek olan desenlerdir. Üçe ayrılır:
- Ön test – Son test Kontrol Gruplu Seçkisiz Desen
- Son test Kontrol Gruplu Seçkisiz Desen
- Eşleştirilmiş Seçkisiz Desen