Din felsefesinin tanımını yapmadan önce birbirinden bağımsız olarak felsefe ve din kavramları hakkında kısa bir değerlendirme yapılmalıdır.
Felsefe, akla gelen bütün alternatifleri dikkate alıp araştırma ve eleştiriyi ön planda tutan bir sorgulama, düşünme eylemidir. Yani “felsefenin ruhu tartışmadır.” ifadesi felsefenin ne olduğunu özetleyebilecek bir cümle olarak karşımızdadır. Yine felsefe rasyonel temelli düşünme biçimi olarak da tanımlanabilir.
Din kavramı da felsefe gibi farklı anlayışlara ve açıklamalara konu olmuştur. Herkesin üzerinde ittifak ettiği tek bir din tanımlaması yapmak mümkün değildir. Her dinin kendi içinde barındırdığı bir din tarifinden söz edilebilir.
Felsefi Açıdan Dinin Tanımı
Ancak en genel anlamı ile din; hayata ve insana ilişkin bir öğreti ile bu öğretiye bağlı olarak ortaya çıkan yaşam tarzını gerektiren çeşitli inançlar, ibadetler, ritüeller, gruplar ve kurumlar öngören bir kavramsal sistem olarak tanımlanabilir.
Din Felsefesinde Yaklaşımlar
Din konusundaki tanımlamaların çokluğu nedeniyle bu tanımlamaları iki temel başlık altında toplamak mümkündür:
Tabiatçı Yaklaşımlar
Bu yaklaşım tarzında genellikle olumsuz bir bakış açısı söz konusudur. Bu yaklaşıma göre dinin kaynağı insandır. Yani din ilahi kaynaklı değildir. Buna göre dini, “tamamen beşerî bir zihinsel etkinliğin ürünü” olarak gören ve böylece fenomenolojik, psikolojik ve sosyolojik olgulara referansla yorumlayan “indirgemeci yaklaşımlar” olarak yorumlamak yerinde olacaktır.
Tabiatçı Yaklaşımları Temsil Eden Düşünürler
Feuerbach, Freud, Durkheim gibi düşünürler bu bakış açısını temsil eden düşünürler arasında yer alırlar.
Dinî yaklaşımlar
Bu yaklaşım tarzında ise genellikle olumlu bir bakış açısı söz konusudur. Diğer bütün dinleri kendi bakış açısıyla yorumlayan ve belli bir dini gelenek içerisinde gelişen/geliştirilen bir yaklaşımdır. Bu yaklaşıma göre din; insanı ve dünyayı aşan bir gerçeklikten bir şekilde haberdar olmak veya ona bir yanıt vermektir. İnsanı ve evreni aşan böyle bir gerçeklik bazen bir “kozmik güç” bazen de teistik dinlerde olduğu gibi zati sıfatlara sahip bir varlık olan Tanrı biçiminde tarif edilmiştir.
Din felsefesi, dinin temel iddiaları hakkında rasyonel, kapsamlı ve tutarlı bir şekilde düşünmektir. Dinin doğası, özü, değeri hakkında fikir yürütmektir; dini, düşünme konusu yapmaktır.
Din felsefesinin temel amacı, dini, inanca dayanarak değil akla dayanarak açıklamaya çalışmak olduğundan din felsefesi dine dışarıdan bakar; yani eleştirel ve nesnel olarak yaklaşmaya çalışır. Din felsefesi genel olarak dini, insanlardaki din duygusunun ne olduğunu, inancın yapısını eleştirel olarak incelemeye çalışan bir felsefe dalıdır.
Din Felsefesinin Amaçları
- Din felsefesi dini akla dayanarak inceler. Dini tanımlamaya, açıklamaya ve anlamlandırmaya çalışır. Bu şekilde onların doğruluğunu veya yanlışlıklarını ortaya koyar.
- Dinî inançların tutarlı olup olmadıklarını eleştirel bir bakış açısıyla inceler.
- Din felsefesi dinî inançlara nesnel bakar. Herhangi bir dinî inancın yanında veya karşısında değildir.
- Din felsefesi dinî inançlara dışarıdan bakarak felsefi açıdan değerlendirir.
- Din felsefesi yapmak dinlerin tarihi gelişimini incelemek değildir.
- Dinlerin kullandığı dili çözümlemeye çalışır.
- Din felsefesi rasyonel (akılcı), objektif, geniş kapsamlı, tutarlı düşünerek bilgi üretir.
- Din felsefesi dinin inanç boyutu ele alıp irdeler, dinin toplumsal boyutu ile ilgilenmez.