Ravi Sayısına Göre Hadisler
Hadisler günümüze gelirken belli kategorilendirmeye tabii tutulmuştur. Hadisleri rivayet eden ravi sayısı dikkate alınarak ravi sayısına göre çeşitli sınıflara ayrılmıştır.
Mütevatir Hadis
Başından sonuna kadar her tabakasında yalan söylemek üzere anlaşabilecekleri aklen ve adeten mümkün olmayacak kadar çok ravinin rivayet ettiği hadislere denir. İlgili hadisin sahabe, tabiin ve etba’ut-tabiîn dönemlerinden ravi sayısının çok olması o hadisin reddedilemeyecek kesinlik gösterdiğinin kanıtıdır. Bu nedenledir ki mütevatir hadisler kendilerinden şüphe edilmeyecek en sahih hadislerdir.
Mütevatir Hadisin Şartları
- Hadisin kalabalık bir topluluk tarafından rivayet edilmiş olması.
- Bu topluluğun her nesilde tevatür sayısının altında düşmemesi.
- Bu kalabalığın yalan üzerine birleşmelerinin aklen ve adeten mümkün olmaması.
- Haberi nakleden kişilerin o haberi kaynağından işitmiş olmaları veya olayı kendi gözleriyle görmeleri.
Mütevatirin Hadisin Çeşitleri
Mütevatir hadisin çeşitlerinden bahseden ilk alim İsâ b. Ebân‘dır.
Lafzi Mütevatir: Hz. Peygamber’in ağzından çıktığı gibi bize ulaşan hadislerdir. Mütevatir denildiğinde ilk olarak bu çeşit anlaşılır.
Manevi Mütevatir: Ravilerin bilgileri ayrı ayrı lafızlarla nakletmeleri sonucunda meydana gelen ortak manaya denir.
Ahad Haber (Haber-i Vâhid)
Herhangi bir tabakada ravi sayısı mütevatir hadisin ravi sayısının altında kalan hadistir.
Mutezile ve Hariciler dışındaki bütün ehl-i sünnet alimlerine göre haber-i vahid ile amel etmek zaruri bir nitelik taşımaktadır.
Sıhhat Derecesine Göre Hadis Çeşitleri
Makbul Hadisler
Sahih Hadis
Senedinin başından sonuna kadar sika (güvenilir) ravinin sika raviden rivayet ettiği, şazz ve muallel olmayan hadistir.
Sahih Hadisin Şartları
- Ravilerin (sika) güvenilir olması.
- Senedin muttasıl olması. Kesik olmaması.
- Güvenilir ravilerin rivayetlerine aykırı olmaması. Şazz Olmaması.
- Muallel olmaması. Gizli kusuru bulunmaması.
Hasen Hadis
Sahih hadiste yer alan bütün nitelikleri taşıdığı halde senedinde yer alan ravilerinden bir veya birkaçının zabt sıfatı tam olmayan hadistir.
Merdud (Zayıf) Hadisler
Zayıf hadis manasına gelir. Sahih hadis şartlarından herhangi birini taşımayan hadistir. Zayıf hadislerde zayıflık derecesi farklıdır. Zayıflık yönünden hafif görülen hadisler kullanılmıştır. Zayıflık derecesi ağırlaştıkça hadisler kullanılmamıştır. Bir hadisi zayıf olarak nitelerken isnat ve metin ayrı ayrı ele alınır.
Merdud (Zayıf) Hadis Çeşitleri
Mürsel hadis: Tâbiîn tabakasından bir râvinin kendisiyle Hz. Peygamber arasındaki sahâbînin ismini atlayarak naklettiği hadistir.
Munkatı hadis: Senedinde kopukluk bulunan her çeşit hadistir.
Mu’dal hadis: Hadisi nakleden râvi ile Hz. Peygamber arasında birden fazla râvisi düşen hadise verilen isimdir.
Mu’allak hadis: Sözlükte askıda bırakılmış anlamına gelir. Hadisin senedinin baş tarafından bir veya arka arkaya birkaç tane râvisinin ya da bütün râvilerinin zikredilmediği doğrudan Hz. Peygamber’e veya bir sahâbî ya da tâbiîye isnat edilen hadistir.
Müdelles hadis: Sözlükte bir şeyin kusurunu gizlemek anlamına gelir. Râvinin, görüşmediği ya da görüştüğü halde kendisinden hadis işitmediği hocasından işittiği zannını uyandıracak biçimde rivayette bulunduğu hadistir.
Muallel hadis: İlk bakışta kusursuz göründüğü halde araştırıldığında sıhhatini yok edebilecek gizli bir sebebe dayalı kusuru bulunan hadistir.
Muzdarib hadis: Ravinin bir hadisin senedinde veya metninde birbirine muhalif değişik rivayetlerde bulunması ve rivayetlerden birinin diğerine tercih edilme imkânının olmaması durumunda ortaya çıkan hadistir.
Maklûb hadis: İsnadında râvilerin isim veya neseplerinin, metninde ise kelime ya da ibarelerin yerleri değiştirilerek rivayet edilen hadistir.
Şâzz – Mahfûz hadis: Güvenilir bir râvinin kendisinden daha güvenilir râviye aykırı olarak rivayet ettiği hadistir.
Münker – Ma’rûf hadis: Zayıf râvinin güvenilir râviye muhalefetinden dolayı zayıf olarak nitelendirilen hadistir.
Metrûk hadis: Hadis uydurmamış olsa bile günlük hayatında yalan söylediği bilinen râvinin tek başına rivayet ettiği hadistir.
Mevzu Hadis
Söylemediği veya yapmadığı halde Hz. Peygamber’a itham edilen söz veya iştir. Hadis uydurma eylemleri Hz. Osman ve Hz. Ali’nin şehadetleri sonrasında başlamıştır. Uydurma hadisler ile ilgili yazılan eserler el-Mevzuat adı altında toplanmıştır.
Mevzu hadislerler ilgili yazılmış bazı eserler:
- el-Mevzuat, Ebu’l-Ferec İbnü’l Cevzi
- Tenzihu’ş-Şeria, İbn Arrak
- Esraru’l-Merfua, Ali el-Kari
- el-Fevha’idu’l-Mecmu’a, Şevkhani
Hadis Uydurma Nedenleri
- İslam düşmanlığı
- Maddi menfaat
- Irk ve mezhep yanlılığı
- İslam’a hizmet etme arzusu
Metnin İçeriğine Göre Hadisler
Kudsî Hadis: Allah tarafından vahiy, ilham, rüya gibi değişik bilgi edinme yolları ile anlamı Hz. Peygamber’e bildirilen, onun tarafından kendi ifade ve üslûbu ile Allah’a nisbet edilerek rivayet edilen, Kur’an ile herhangi bir ilgisi bulunmayan hadis.
Merfû Hadis: Hz. Peygamber’e nisbet edilen söz ve haber anlamına gelir.
Mevkûf Hadis: Sahâbenin sözü ve fiili anlamına gelir.
Maktû Hadis: Tâbiîn ve tebeu’t-tâbiînin söz ve fiilleri anlamına gelir.
Muhkem Hadis: Sözlükte “sağlam kılınmış, dış etkilere ve bozulmalara karşı korunmuş” anlamlarına karşılık gelir. Terim olarak ise başka bir ihtimal taşımayan açık mânalı âyet ve hadisleri ifade eder.
Muhtelifu’l Hadis: Birbirine zıtmış gibi görünen hadisleri inceleyen bilim dalına verilen addır.
Senedin İçeriğine Göre Hadisler
Muttasıl Hadis: Senedinde kopukluk bulunmayan hadisi ifade eder.
Muan’an Hadis: İlgili hadis ‘an’ harfiyle rivayet edildiği için bu harfi almıştır. Senedinin herhangi bir yerinde ‘an fülân’ (falandan nakledilmiştir) şeklinde rivayet edilen hadistir.
Muen’en Hadis: Senedinde ‘enne’ edatı veya ‘enne fulânen kāle’ kullanılarak nakledilen hadistir.
Haber-i Vahid: Mütevatir olmayan hadistir. Dörde ayrılır.
- Meşhur ve Müştehir: Her nesilde en az üç ravi tarafından rivayet edilen hadis.
- Aziz: Her nesilde en az iki ravi tarafından rivayet edilen hadis.
- Ferd: Senedinde bir veya birkaç tabakasında ravi sayısı bire düşen hadis.
- Garib: Tek kalan hadis.
Ali, Nazil: Ali, üstün, yüksek ve değerli anlamlarına gelirken Nazil, düşük, değersiz ve alçak gibi anlamlara gelir. Ali isnad, senedi ilk kaynağa en az ravi ile ulaşan hadise verilen addır. Nazil isnad ise bunun tam tersidir.
Sened ve Metnin İçeriğine Göre Hadisler
Müsned Hadis: Merfu ve muttasıl hadis özelliklerini taşıyan hadistir.
Müdrec Hadis: Sened veya metnine aslında olmayan bir ekleme yapılmış hadistir.
Musahhaf, Muharref Hadis: Senedinde veya metninde noktalama veya harekeleme hatası bulunan hadise Musahhaf; harf hatası yapılmış hadise de Muharref hadis denir.
Mutabi Şahid: Ferd veya garîb bir hadisin başka bir senedle gelen rivayeti anlamına gelir.