hipotez ve araştırma deseni

Hipotez ve Araştırma Deseni

hipotez ve araştırma deseni

✅ Yüksek Lisans Araştırma Yöntemleri 5. hafta ders notları

Hipotez

Hipotez, test edilebilir yani doğrulanabilir ya da yanlışlanabilir yargılar bütünüdür. Tüm araştırma süreci için yol gösterici olan tahminlerin ifadesidir.

  • Her bir hipotezin bir kavramın araştırmasına cevap olması; bir teoriyi ya da yaklaşımı doğrulama ya da reddetmeye imkan verir.
  • Değişkenler arasındaki doğal ilişkilerin test edilmiş ve kanıtlanmış olarak ortaya konmasını sağlar.
  • Araştırma bulgularının ve sonuçlarının düzenlenmesi ve özetlenmesinde bir çatı oluşturur.

İki Tür Hipotez

Sıfır (null) hipotezi: Değişkenler arasında farkın veya ilişkinin olmadığını gösterir. İstatistiksel hipotez olarak da isimlendirilir ve “H0” ile gösterilir.

  • Öğrencilerin başarısı cinsiyete göre farklılık göstermez.

Araştırma (alternatif) hipotezi: Değişkenler arası farkın veya ilişkinin var olduğunu belirtir ve “Ha” veya “H1” ile gösterilir.

  • Öğrencilerin başarısı cinsiyete göre farklılık gösterir.

Amaç

  • Çalışmanın sonunda gerçekleştirilmesi planlanan genel hedef olarak tanımlanabilir.
  • Araştırma sonunda çözülmek istenen sorunun bölümleri ve bunlar arasındaki ilişkilere odaklanır.
  • Öncelikle araştırmanın genel amacını ifade eden bir genel (temel) amaç yazılabilir.
  • Ardından bu genel amacı gerçekleştirmek üzere hangi alt amaçların gerçekleştirileceği belirtilir.

⚠️ Araştırmamın amacı öğrencilerin başarı düzeylerinin çeşitli demokratik değişkenlere göre incelenmesi, genel amacım. Öğrencilerin akademik başarısı cinsiyete göre farklılık gösterir mi, alt amacım. Sınıf düzeyine, yaşa göre, anne eğitim durumuna göre farklılık gösterir mi…

Temel amaç, genel olarak düz cümle şeklinde yazılırken, alt amaçlar duruma göre düz cümle, soru cümlesi veya hipotez şeklinde yazılır.

Alt amaçlar:

  • Betimsel
  • Korelasyonel
  • Karşılaştırmalı olmak üzere 3 formatta yazılabilir.

Görev yapan personelin siber suçlara yönelik farkındalıklarının incelendiği bir çalışmada genel amaç şu şekildedir: “Görev yapan personelin siber suçlara yönelik farkındalık düzeylerini ve bunun bilgisayar kullanma becerileri ve sosyo-demografik değişkenlerle ilişkisini incelemektir.”

Bu çalışmayı ele alırsak: Betimsel (Nedir?): Personelin siber suçlara yönelik farkındalık düzeyleri nedir? Korelasyonel (İlişki var mıdır?): Personelin siber suçlara yönelik farkındalıkları ile bilgisayar okuryazarlıkları arasında manidar bir ilişki var mıdır? Karşılaştırmalı (Farklılık var mıdır?): Personelin siber suçlara yönelik farkındalıkları, bulundukları sosyo-ekonomik düzeye göre manidar farklılık göstermekte midir?

Önem

  • Araştırmanız sonucunda elde edilen bilgiler, araştırma yapacağınız konu alanına ilişkin kuramsal bilgilere hangi oranda katkı sağlayacaktır?
  • Bu konu alanında çözmek için seçtiğiniz sorun, neden önemlidir?
  • Araştırmanız sonucunda elde dilen bilgiler ve deneyimler, konu alanının uygulamaları açısından nasıl ve hangi oranda yaralı olacaktır?

Sayıltı

Araştırma sürecinde doğruluğunun ispatlanması gerekmeyen bir ifade, yargı cümlesidir.

⛔ Hipotezin doğruluğu test edilerek kabul veya reddedilir.

✅ Sayıltı ise doğru olarak kabul edilerek araştırma planlanır, gerçekleştirilir.

  • Araştırma sürecinde sayıltı herhangi bir biçimde doğrulanmaz veya reddedilmez.
  • Sayıltıların, mantıksal ve/veya ampirik dayanakları olmalıdır.
  • Araştırma sürecinde bir önermeyi test ederek doğruluğunu sınamak çok fazla maliyet, zaman veya çaba gerektirdiği, deneyle ispatlamanın çok güç olduğu bu durumda araştırma raporunuzda bu önermeyi sayıltı olarak açık ve net bir biçimde ifade etmeniz gerekir.

Sınırlılık

  • Sınırlılıklar, araştırmanızın temeli, uygulanması ve sonuçları açısından kısıtlarınızı planlayıp da yapamadığını belirlediğiniz bölümdür.
  • Araştırmacının kontrol edemediği ancak araştırma sonuçlarının etkileyebileceği düşünülen hususlardır.
  • Araştırmada yapılması istenen ama yapılamayan, bazı nedenlerden dolayı vazgeçilen durumlardır.

Araştırmacının Sınırlılığı ve Araştırmanın Sınırlılığı

  • Araştırmacının sınırlılığı, gerçekte çalışmanın kapsamıyla ilgilidir.
  • Araştırmada yapmak isteyip de yapamadığınız, bazı nedenlerden dolayı vazgeçmek zorunda kaldığınız durumlar ise araştırmanın sınırlılıklarıdır ve bir bilimsel çalışmada sınırlılıktan kasıt gerçekte budur.

Araştırmacının Sınırlılığı

  • Araştırmanın uygulanacağı evren ve örnekleme: Araştırma 2020-2021 eğitim öğretim yılında Elazığ BİLSEM’lerde görev yapan öğretmenler ile sınırlıdır.
  • Kuramsal: Klasik ölçme ve değerlendirme yaklaşımlarından çoktan seçmeli test ve boşluk doldurma ile sınırlıdır.
  • Veri toplama araçları: Veri toplama araçları olarak sadece anket tekniği ile sınırlıdır.
  • Araştırmanın Sınırlılığı: “Bu çalışmada velilerle görüşme planlanmakla birlikte yapılamamış olması bir sınırlılıktır” ifadesi araştırmanın sınırlılığıdır.

Araştırma Deseni (Modeli)

Model; bir işi yaparken benzetilmeye çalışılan, örnek alınan nesne ya da kişidir.

Araştırmacı tarafından hazırlanan;

  • Veri toplama araçları ya da çeşitli tekniklerin kullanıldığı,
  • Araştırma sorularına yanıt arandığı,
  • Hipotez(ler)in test edildiği araştırma planıdır.

???? Araştırma deseni ile geçerli ve güvenilir bulgular ve bağımlı değişkene ait varyansın kontrol edilmesi mümkündür.

Araştırmacının amaçları

  • Bağımlı değişken üzerinde etkisini araştırdığı bağımsız değişkenin yol açtığı varyansı en çoklaştırmak,
  • Dış sistematik varyansı, yani bağımlı değişkeni etkileme olasılığı olan, ancak araştırmacı tarafından etkisi araştırılmayan ve dışsal değişkenlerden kaynaklanacak varyansı kontrol etmek
  • Hata varyansını, yani işlem gruplarındaki bağımlı değişkene ilişkin denekler arası farkları en aza indirmektir.

Araştırmalarda sonuçların bir faktör ya da faktörler tarafından açıklanabilirliği ve büyük gruplara genellenebilirliği değerlendirilmesi gereken önemli noktalardan biridir.

???? Bağımlı değişkende gözlenen değişmelerin, bağımsız değişkenle açıklanabilirliği iç geçerlik,

???? Sonuçların deneklerin seçildiği büyük gruplara, evrene genellenebilirliği ise dış geçerlik sorunu olarak tanımlanır.

Şeker hastalığının tedavisi için A ve B ilaçlarının geliştirildiğini düşünelim.

  • Bu örnekte bağımlı değişken; şeker hastalığının iyileşme durumudur.
  • Bağımsız değişken; A ve B ilaçlarıdır.
  • Bağımlı değişken olan şeker hastalığının tedavisi durumunda meydana gelen iyileşmenin nedeni sadece A veya B ilaçları ise araştırmanın iç geçerliği sağlanmış olur.

Elde edilen sonuçlar doğrultusunda ilerleyen süreç zarfında ilaç şirketinin geliştirdiği A ve B ilaçları şeker hastalığını iyileştiriyor ise araştırmanın dış geçerliği sağlanmış olur.

???? Bazı araştırmacılar çalışmasını tamamladıktan sonra iç ve dış geçerlik tartışmasını yaparlar. Halbuki bu tartışmanın araştırmanın başında yapılması gerekmektedir.

İç Geçerliğe Etki Eden Faktörler

Deneklerin Seçimi: Deneklerin gruplara yansız atanmaması ya da eşleştirilmenin olmaması durumunda; deneklerin başlangıçtaki farklılıklarının bağımlı değişkene ait puanlardaki varyansa olan katkısının artmasına neden olacaktır. Burada farklı gruplardaki deneklerin etkileşimlerinin kontrol edilmesi önemlidir.

Deneklerin Olgunlaşması: Özellikle zamana bağlı yürütülen çalışmalarda, örneğin boylamsal çalışmalarda, tekrarlı ölçümlü deneysel uygulamalarda, deneklerin deneyin sınırları dışındaki yaşantılarında bir farklılaşma oluşabilir ve olgunlaşma farklı düzeylerde gerçekleşebilir. Deneklerin yansız atanması, bu tehdidi ortadan kaldırabilir. Çünkü yansız atama nedeniyle, olgunlaşma etkisinin tüm deneysel koşullarda eşit bir şekilde oluşacağı varsayılır.

Veri Toplama Araçları: Araç etkisi, ölçme araçlarının deneysel koşullarda farklılaşması durumunda ortaya çıkar. Bu tehdit, deneklere verilen testlerin farklı olması; testlerin farklı kişilerce verilmesi; farklı gözlemcilerin birey ya da objeleri değerlendirmeleri gerektiği durumlarda ortaya çıkabilir.

Deneklerin Geçmişi: Deney süresince geçmiş olarak tanımlanabilen bilinmeyen bir değişken, denekleri etkileyebilir. Deneysel koşullar dışında araştırma çevresinde oluşan tüm olayların denekler için benzer şekilde gerçekleşmiş olması, denek geçmişinin sonuca etkisini ortadan kaldırır. Araştırmacılar deneklerin geçmiş etkilerinden sakınmak için, deneysel manipülasyon dışında aynı deneyimlere sahip denek grupları seçerler.

Denek Kaybı Etkisi: Denekler deney başladıktan sonra çeşitli nedenlerle deneyden ayrılabilirler. Yansız atama ya da eşleştirme ile oluşturulan gruplarda denek kaybının olması sonuç üzerinde etkili olabilir. Denek kaybının sonuçlar üzerindeki etkisini en aza indirgemek için deneye daha büyük denek grupları oluşturarak başlanmalıdır.

Öntest Etkisi: Aynı testin aynı deneklere belirli aralıklarla iki kez uygulanması, kişinin öntest uygulaması ile testin formuna ve içeriğine aşina olması nedeniyle sontest puanları üzerinde belli bir etkiye sahip olabilir, örneğin deneklerin performanslarını artırabilir. İç geçerlik için böyle bir tehdidin ortadan kaldırılması için koşullarının sağlanması durumunda kovaryans gibi istatistiksel bir çözüm de bulunmaktadır.

İstatistiksel Regresyon: Özellikle performans testleri için geçerli olan ve ortalamaya doğru çekilme etkisi ismi de verilen regresyon etkisi, deneyde testi ilk kez alanlardan şansı iyi olan kişilerin ikinci kez testi aldığında daha az şanslı; ilk testte şansı az olanların da ikinci kez daha fazla şanslı olacaklarını gösterir. Bu durumdan kaynaklanan farklılaşmayı giderebilmenin temel yolu, deneklerin gruplara yansız atanmasıdır. Yine, deneklerin bazı ön ölçümlere göre seçilmesinde uç puana sahip olanların denek havuzunun dışında tutulması da böyle bir etkiyi azaltır.

Etkileşme Etkisi: Bağımlı değişken üzerinde etkisi incelenmeyen iki ya da daha fazla değişkenin kombinasyonu, bu değişkenlerin birbirlerinden bağımsız bir şekildeki etkilerinden de farklı bir etkiye sahip olabilir. Deneklerin işlem gruplarına yansız atamasının olmadığı durumlarda söz konusu etkileşim, sonucu önemli ölçüde etkileyebilir.

Beklentilerin Etkisi: Deneklerde ya da araştırmacılarda deneysel koşullar hakkında oluşan beklentiler, araştırma sonuçlarını (örneğin performanslarını), beklentiler yönünde etkileyebilir. Örneğin, uygulanacak deneysel koşulları bilen deneklerde, oluşabilecek beklentiler onların normalden farklı bir tepki vermelerine neden olabilir. Bu etkinin oluşabileceği deneylerde, deneklere deneysel koşullar ve uygulanacak testler hakkında bilgi verilmemesi önerilir. Burada dikkate alınacak temel nokta, deneklerin araştırmacı ile etkileşimleriyle ortaya çıkan haz ve memnuniyetlerine bağlı olarak olumlu yönde tepkide bulunma eğilimlerinin ortaya çıkmasıdır. Bu durum, placebo etki olarak da tanımlanmakta ve deneysel süreçte kontrol edilmesi gerek temel noktalardan birini teşkil etmektedir.

Örnekleme Etkisi: Sınırlı bir alandan seçilen kişiler, başka yerlerdeki kişileri temsil etmeyebilirler. Bu durumda sonuç, sadece araştırmaya dahil edilen denekler için geçerli olacaktır. Dış geçerliği artırmak için araştırmanın (deneyin) daha fazla sayıda denek üzerinde yapılması gerekir

Beklentilerin Etkisi: Tepkisellik etkisi olarak da bilinen bu etki, bir deneye katıldığını bilen deneklerin araç ya da deneysel işleme dair edindikleri bilgiler, bu tür bilgiye sahip olmayanlara göre deneysel koşullardaki davranışlarını farklılaştırabilir. Etkileşimin doğal sonucu olarak ortaya çıkan bu durum, araştırma sonuçlarının tüm denekler için genellenebilirlik gücünü düşürür. Bunun için mümkünse deneklerin deneyden habersiz olmaları sağlanabilir

Öntest-Deneysel Değişken Etkileşim Etkisi: Deney öncesi ölçme ile deneysel değişkenden oluşan bileşim, sadece deneysel değişkene bağlı bir değişmeden farklı bir etki ortaya çıkartabilir. Bu durumda, öntestin uygulanmadığı bir deneydeki deneysel değişkenin yol açtığı değişkenlik, öntestin uygulanacağı bir deneyde oluşacak değişkenlikten farklı olabilir. Bu da sonuçların genellenebilirliğini engelleyebilir.

Tarama Araştırmaları

Bir konuya ya da olaya ilişkin katılımcıların görüşlerinin ya da ilgi, beceri, yetenek, tutum vb. özelliklerinin belirlendiği genellikle diğer araştırmalara göre daha büyük örneklemler üzerinde yapılan araştırmalara tarama araştırmaları denir. Amaç araştırma konusu ile ilgili var olan durumun fotoğrafını çekerek betimleme yapmaktır.

  • Bu amaca yönelik olarak tarama araştırmalarında genellikle geniş bir kitleden araştırmacı tarafından belirlenen cevap seçeneklerine göre bilgi toplanır.
  • Odak noktası ortaya çıkan görüşlerin neden kaynaklandığı değil nasıl dağılım gösterdiğidir.

Tarama araştırmaları, geniş kitlelerin görüşlerini özelliklerini betimlemeyi hedefleyen araştırmalardır.

  • Bu tür araştırmalarda, daha çok “ne, nerede, ne zaman, hangi sıklıkta, hangi düzeyde, nasıl” gibi soruların cevaplandırılmasına olanak tanır.
  • Neden? Sorusunun gerçek cevaplarının bulunmasında güçlü değildir.
  • Siber güvenlik uzmanlarının mesleklerine yönelik tutum düzeyleri nedir?
  • Siber güvenlik uzmanlarının teknoloji yeterlikleri, medya okuryazarlıkları ve bireysel özellikleri arasındaki ilişkiler ne düzeydedir?
  • Lisans öğrencilerinin uzaktan eğitim süreci hakkında görüşleri nelerdir?

Adalet bakanlığı, uygulamaya konulan yeni siber suçlara yönelik cezaların uygunluğunu ve etkilerini değerlendirmek istemektedir. Bu amaçla, sivil vatandaş, adalet bakanlığı görevlileri, kolluk güçleri ve çocukların görüşlerine dayalı olarak yapılacak değerlendirme araştırması, bir tarama çalışması olacaktır.

Tarama çalışmalarında, hipotez veya kuram test etmenin odak olmadığı ifade edilebilir. Ancak bu durum tarama araştırmalarıyla hipotez test edilemez şeklinde yorumlanmamalıdır. Tarama türü araştırmalarda ölçülen değişkenler arasındaki ilişkiler incelenebilir.

  • Tarama türü araştırmalarında anket temel veri toplama tekniğidir. Bununla birlikte özellikle seçenekleri de yapılandırılmış sorulardan oluşan gözlem ve görüşme formlarından da yararlanılabilir.
  • Nitel veri toplama yöntemleri kullanıldığında derinlemesine bilgi edinilebilir ve kuramların oluşturulmasında ya da gözden geçirilmesinde kullanılabilir.

Anlık Tarama Araştırmaları: Belli bir zamanda mevcut durumun var olduğu şekliyle betimlenmesi amacıyla yürütülen çalışmalardır.

  • Üniversite öğrencilerinin kantin hizmetlerinden duyduğu memnuniyet,
  • Okul güvenlik görevlilerinin olaylara müdahaledeki soğuk kanlılık düzeyleri,
  • Üniversite öğrencilerinin sosyal profillerinin belirlenmesi,
  • Uzaktan eğitim hakkında veli görüşlerinin incelenmesi,

Kesitsel Tarama Araştırmaları:

  • Kesitsel araştırmalarda, araştırılan değişkenler daha önceden belirlenmiş özelliklere sahip bir evrenden seçilen örneklem üzerinden tek bir seferde ölçülür.
  • Örneklem çok büyüktür ve birçok farklı özellikteki topluluğu kapsayan araştırmalardır.
  • Burada esas olan verilerin toplandığı örneklemin, belli kesitlere ayrılarak seçilmesidir.
  • Örneklemi oluşturan her bir kesitin benzer özelliklere sahip olması beklenir.

Kesitsel Tarama Araştırmaları: Çocukların erken çocukluk eğitimi dönemini kapsayan 3-5 yaş aralığındaki konuşma becerilerini betimlemeyi amaçlayan bir araştırmacı, tek yaşları birer kesit olarak ele alıp her yaş aralığını temsil edecek çocuklar seçer ve çalışmasını bu gruplar üzerinde yaparsa kesitsel bir araştırma yapmış olur.

Boylamsal Tarama Araştırmaları:

  • Boylamsal araştırmalarda, veriler kesitsel araştırmalardaki gibi tek bir seferde değil, araştırma değişkenlerinin zamana bağlı değişimlerini ortaya koymak için tekrarlı ölçümler yapılacak şekilde, aynı grup üzerinden toplanır.
  • Boylamsal araştırmalar, gelişimsel özelliklerin zamana bağlı değişimlerini incelemek, eğilim belirlemek, ortak özelliği olan bir grubu incelemek, ya da aynı kişilerin zamana bağlı değişimlerini araştırmak amacıyla yapılır.
  • Örneğin, 3-5 yaş çocukların konuşma becerilerinin zamana bağlı olarak nasıl geliştiğini değerlendirmek amacıyla 3 yaştan belli bir grup seçilir ve sonrasında aynı grup üç yıl boyunca izlenir, ölçülür.

Örnekleme sürecine göre

  • “Genel Eğilim” (Trend Studies)
  • “Grup” (Cohort Studies)
  • “Panel” (Panel Studies)

olmak üzere üç grupta toplanabilir.

Trend Dizaynı (Eğilim Araştırması)

  • Belli bir grubun belli bir zaman boyunca takip edilmesini içerir.
  • Ör: 1998 yılı müzik son sınıf öğrencilerine, 1999 yılı müzik son sınıf öğrencilerine, 2000 yılı müzik son sınıf öğrencilerine aynı anketin uygulanması gibi.

Kohort Araştırması

Belli bir gruba, belli bir zaman boyunca anket uygulanmasını içerir. Grup içindeki kişiler değişebilir.

Örnek: 1998 yılı son sınıf öğrencilerinden seçilen bir örnekleme anketin uygulanması ve 1999 yılında ve 2000 yılında 1998 yılı son sınıf öğrencilerinden seçilen başka örneklemlere aynı anketin uygulanması gibi. Bu durumda hep 1998 yılı son sınıf öğrencilerinin görüşleri araştırılıyor olacaktır.

Panel Araştırması

  • Aynı örneklemden belli bir zaman boyunca veri toplanmasını içerir.Örnek: 1998 yılı son sınıf öğrencilerinden 100 kişiyi alıp aynı 100 kişiye 1999 yılında ve 2000 yılında aynı anketin uygulanması gibi.
  • Örnek: 1998 yılı son sınıf öğrencilerinden 100 kişiyi alıp aynı 100 kişiye 1999 yılında ve 2000 yılında aynı anketin uygulanması gibi.

Geçmişe Dönük Tarama Araştırmaları:

  • Geçmişe dönük araştırmalarda katılımcılara geçmişte yaşadıkları olaylarla ilgili sorular sorulmaktadır; katılımcıların önceki deneyimleri ile ilgili görüşleri alınmaktadır.
  • Araştırmacı örnekleme aldığı bireylerin beyanlarına dayalı sonuçlara ulaşmaya çalıştığı ve dolayısıyla sosyal beğenirlik etkisine (bireyin kendini olduğundan daha farklı aktarması) maruz kalma düzeyi yüksek olabileceğinden sağlıklı bilgi toplayamayabilir.
  • Alkolü bırakan insanların, alkol alırken yaşadıkları sorunlarını, davranışlarını incelemek üzere yürütülecek çalışma buna örnektir.

Tarama Araştırmalarında Dikkat Edilecek Hususlar

  • Araştırma problemi katılımcıların yanıt vermesini sağlayacak kadar açık, anlaşılır ve dikkat çekici Araştırmanın problemini belirledikten sonra alt problemlerin belirlenmeli katılımcılara yöneltilecek her bir soru mutlaka amaçla ilişkili olmalı toplanması gereken veriler çok iyi tanımlanmalı
  • Evren ve örneklem özellikleri dikkatlice ele alınmalı
  • Uygun veri toplama araçları kullanılmalı
  • İç geçerlik açısından denek kaybı, verilerin toplandığı ortam ve veri toplama aracının niteliğine dikkat
  • Hem iç hem de dış geçerlik açısından sorulara katılımcıların büyük çoğunluğunun yanıt vermemesi