A. Hristiyan İnanç Esasları
Genel olarak Hristiyanlığa giriş/Hristiyan olmak; Vaftiz ve iman ikrarı ile gerçekleşir. İlk Havariler Konsilinden başlayarak yapılan konsillerde belirlenen esaslar Hristiyanlık inanç sistemini oluşturmuştur.
Havarile inanç sistemi şöyledir:
- Ben, Tanrı’ya, kudretli Baba’ya;
- Ve O’nun biricik oğlu Rab İsa’ya,
- Bakire Meryem’den ve Kutsal Ruh’tan doğmuş olduğuna,
- Pilatus zamanında çarmıha gerildiğine, öldüğüne ve gömüldüğüne,
- Üçüncü gün ölüler arasından dirildiğine,
- Göklere yükseldiğine,
- Baba’nın sağında oturduğuna,
- Oradan ölüleri ve dirileri yargılamak üzere ineceğine;
- Ve Kutsal Ruh’a,
- Kutsal Kiliseye,
- Günahların bağışlanacağına,
- Ölülerin dirileceğine, sonsuz hayata, inanırım.
a. Tanrı İnancı
Hristiyanlıkta Tanrı inancının temelinde “Teslis/Üçleme” vardır. Matta İncilinde İsa’nın havarilerine “Baba, Oğul ve Kutsal Ruh ismiyle vaftiz eyleyin.” Şeklinde emir verdiği belirtilmektedir.
İznik konsilinde Baba’nın ve Oğul’un, İstanbul konsilinde Kutsal Ruh’un tanrılığı karara bağlanmıştır. Böylece Teslis inancı ortaya çıkmıştır.
Teslis’i Hristiyanlar “İzahı zor, fakat inanılması gerekli bir sır” olarak formülleştirmişlerdir.
1. Baba
Hristiyanlıkta Teslis’in ilk ve asıl unsuru, Baba’dır. Hristiyanlıkta Tanrı/Allah, Baba olarak nitelendirilmektedir.
2. Oğul
Tanrı Baba, doğmamış ve doğurulmamıştır. Oğul İsa ise doğmuş, doğurulmuştur. Kutsal Ruh, Tanrı’dan çıkmıştır.
3. Kutsal Ruh
İstanbul’da toplanan Konsil’de; Kutsal Ruh’un Baba ve Oğul gibi “Tanrı” olduğuna karar verilmiştir. Katolikler ile Ortodokslar bu konuda ayrılığa düşmüştür.
Kutsal Ruh, Baba ile aynı cevherden fakat ayrı bir mahiyet olarak kabul edilmektedir.
b. Melek İnancı
Hristiyanlıkta Melekler; kendilerine verilen emirleri yerine getirme ve Tanrı’yı övme amacı ile yaratılmış “saf ruhlar” olarak dikkat çekmektedir.
Hristiyan Kutsal Kitabı’nda melek terimi ile birlikte “seçilmiş melek” ifadesine de yer verilir. Bu özelliklerine ve “altı kanatlı” olarak tasvir edilmelerine rağmen Meleklere ibadet edilmemektedir.
c. Ahiret İnancı
Hristiyanlıkta Ahiret İnancı ile ilişkili olarak İki Mahkeme vardır. İlkinde kişi ölür ölmez yaptıklarından muhakeme edilir ve Arafa gönderilir. İkincisinde Hz. İsa’nın başkanlığında Büyük Genel Mahkeme kurulacak ve sonunda iyiler Cennete, kötüler Cehenneme gidip orada ebedî kalacaklardır.
d. Mesih İnancı
Hristiyanlar beklenen Mesih’in İsa olduğuna inanmaktadırlar. Mesih Kıyamete yakın geri dönecek ve “Mesih Devleti”ni kuracaktır. Bu devlet “İlahî Devlet” olacak ve “Öbür Dünya”nın başlayacağının haberini verecektir.
Haftanın ilk günü Pazar “Haşir Günü” olarak kabul edilmiştir. İsa’nın bir Pazar günü dünyaya geri döneceğine inanılır.
D. Hristiyanlıkta Kutsal Kitaplar
İsa’ya kadar olan Yahudi kutsal metinleri “Eski Ahit”, İsa’dan sonra yazılanlar da “Yeni Ahit” olarak adlandırılır.
Hristiyan Kutsal Kitabı’nın ilk bölümü esas itibari ile Yahudi Kutsal Metinlerinden oluşmaktadır ve Yahudilerin gerçekliği şüpheli saydığı birtakım bölümler de bu bölüme dahil edilmiştir.
İsa’dan sonraki dönemde çeşitli yazarlar tarafından yazılmış olan Dört İncil, Resullerin İşleri, Yirmibir Mektup ve Vahiy isimli kitaplar bir araya getirilerek Yeni Ahit oluşturulmuştur.
a. İnciller
“İncil” kelime olarak müjde, iyi haber anlamına gelir. Hristiyanlr bir başka dinin kutsal kitabına kendi kitaplarında bölüm olarak yer veren tek örnektir. Eski Ahit 39 kitaptan, Yeni Ahit de 27 kitaptan oluşur. Yeni Ahit’te 4. İncil, 21 mektup, Resullerin İşleri ve Vahiy vardır.
- Matta İncili
- Markos İncili
- Luka İncili
- Yuhanna İncili
b. Mektuplar
Pavlusun Mektupları: İncilden sonraki en önemli kısım.
İbranilere Mektup: Hz. İsa’nın Yahudilere tanıtılması.
Yakubun Mektubu: İmanın iyi amellerle süslenmesi gerekir.
Petrusun Mektubu: İmanın sağlamlaştırılması gibi konular.
Yuhannanın Mektupları: Ana konusu; Mesih/Hristiyan düşmanlığı yapanlar ve dinden dönenler.
Yahudanın Mektubu: Yahudilikten Hristiyanlığa geçenler için nasihatler yer alır.
Resullerin İşleri: Hristiyanlığın yayılışı ve Hristiyanların yaşam tarzları konu edilmektedir.
Vahiy: Yuhanna tarafından 94-95’li yıllarda Patmos adasına sürgün olduğu dönemde kaleme alınmıştır. İçeriğinde geleceğe yönelik pek çok kehanet yer almaktadır.
C. Hristiyanlıkta Mabet ve İbadet Uygulamaları
a.Mabet
Kilisenin hem bina hem de teşkilat anlamı vardır. Bina olarak; Hristiyanların ibadet ettiği yer iken teşkilat olarak; Ruhban sınıfını ifade eder. Kilise; hem “İsa’nın manevi vekili” hem “Tanrı’nın evi” hem de “meclis veya cemaat”tır.
b. İbadet Uygulamaları
Hristiyanlıkta ibadet; Hz. İsa’nın İbadet (ayin, dua) konusundaki telkini ve “İsa’nın yaşayan ibadet”i olmak üzere ikiye ayrılır.
- Günlük ibadet: İlk zamanlarda günde yedi defa iken sonraları günde iki defaya indirilmiştir.
- Haftalık ibadet: İsa-Mesih’in her hafta dirildiğini hatırlamak amacıyla haftalık ibadet icra edilir. Sabah ve akşam ibadeti papaz nezaretinde kilisede yapılır.
- Yıllık ibadet: Bayram ve anma günü şeklindedir.
- Noel: İsa’nın doğuşu hatırasına yapılan bir bayramdır.
- Epifani: İsa’nın vaftizinin hatırasına kutlanan bir bayram.
- Paskalya: İsa’nın çarmıhta öldükten sonra dirilişini anmak amacıyla yapılan bir kutlamadır.
- İsa’nın Göğe Yükselişi: İsa’nın her şeyin ve tüm zamanların üzerinde Rab oluşunu vurgulamaktadır.
- Pentekost: Kutsal Ruh’un havarilerin üzerine inişinin hatırasına kutlanan bir bayramdır.
- Haç Yortusu: Nefsin bencillikten kurtulması ve fenalıklardan uzaklaşmasıdır. Haç: birbirine dik iki ağaç ve benzeri şeylerden meydana gelen şekle denir. Ortodoksların haçının kolları birbirine eşit iken Katoliklerin haçının alttaki kolu diğerlerinden uzundur.
- Meryemana Günü: Meryem’in günahsızlığını, lekesizliğini, haklılığını ve iffetini tanıtmak için yapılan bir anma günüdür.
D. Hristiyanlıkta Sakramentler
Sakrament kutsal şey anlamına gelir. Katolik ve Ortodokslar 7, Gregoryan Ermeniler 6, Protestanlar 2 sakrament benimsemiştir.
- Vaftiz: Vaftiz ayini, Baba-Oğul-Kutsal Ruh adına yapılır ve İsa tarafından konulduğu kabul edilir.
- Ekmek-Şarap: Çarmıha gerilmeden önce İsa’nın havariler ile yediği son akşam yemeğinin hatırasına yapılan bir ibadettir.
- Güçlendirme: Vaftiz edilen bir çocuğun takdis edilmiş yağ ile vücudunun belirli yerlerinin yağlanmasıdır. Vaftiz ayininin kuvvetlendirilmesidir.
- Günah İtirafı: Günah işleyen günahlarını itiraf eder. Papaz, itirafta bulunanın günahlarını bağışlar.
- Son Yağlama: Takdis edilen yağın şifa, günahların bağışlanması ve rahat ölüm için hastalara ve yaşlılara sürülmesi ayinidir.
- Rahip Takdisi: Diyakos, papaz, ve piskoposların takdisi ayinidir. Bu görevler sadece tayinle değil, takdis ayiniyle verilir. Takdis, piskopos tarafından yapılır.
- Nikah: Katolik Kilisesi’ne göre nikâh, İsa ile Kilise arasındaki çözülmez ruhanî münasebetin bir sembolüdür.
E. Hristiyanlıkta Hac ve Oruç
Hac; Hristiyanlıkta önemli dinî uygulamalardandır ve pişmanlık duymk veya bir adağı gerçekleştirmek amacına yönelik yolculuk kabul edilmektedir. Hac Yerleri, İsa’nın yaşadığı ve hatıralarının bulunduğu yerler ile ilk Hristiyan azizlerinin mezarlarıdır. Kudüs ve Roma en çok ziyaret edilen yerler arasındadır.
Oruç; Genelde belirli bir zaman yapılan bir ibadet biçimi değildir. Esas olan; kişinin gururunun kırılması ve günahkarlığının farkında olarak pişmanlık duyup tövbe etmesidir.
F. Hristiyanlıkta Mezhepler
Hristiyanlığın ilk dönemlerindeki en önemli tartışmalar Yahudi adetlerine uyup uymama konusuna odaklanmıştır. Çünkü, Hristiyanlığın başlangıcında Kudüs’te oluşan ilk cemaat Yahudilerdendi ve “Yahudi-Hristiyan Cemaat”i idi.
- Monofizitler: İsa’da ilahi ve insani tabiatın birleşerek “Tek Tabiat” oluşturduğunu savunur.
- Süryaniler: Suriyede yaşadıkları için bu ad ile anılırlar.
- Ermeniler: Türk asıllı Aziz Grigor öncülüğünde toptan Hristiyanlığı kabul etmişlerdir. Onlar; toplu olarak Hristiyanlığı ilk kabul edenlerden ve Havarilere ait bir özellik taşıdıklarını ileri sürerler.
- Katolikler: Kutsal Ruh’un Baba ve Oğul’dan çıktığına ve İsa’da ilahi ve insani olmak üzere “İki Tabiat” bulunduğun inanırlar.
- Ortodokslar: İsa’nın yeryüzündeki bedeni olan Kilise’yi ifade eden terim “Ortodoks”
- Protestanlar: Katolik kilisesinin katı tutumuna karşı çıkmasına rağmen Hristiyanlık önünü açmış, ayrı bir yön ve hız kazanmasını sağlamıştır.