Nitel Araştırmanın Temelleri

✅ Yüksek Lisans Araştırma Yöntemleri 9. hafta ders notları

Araştırma yöntemleri arasında seçim yapmak, neyi bulmaya çalıştığımıza bağlıdır. Ulaşılmak istenen hedefler belli bir araştırma vermeyi ve desenlerinin tercih edilmesini gerektirir.

Örneğin;

• İnsanların oy vermeyi nasıl planladıkları keşfedilmeye çalışıldığında, Nicel;
• İnsanların algılamaları ya da günlük davranışları araştırılıyorsa, Nitel araştırma yöntemleri kullanılması daha uygun olabilir.

Fraenkel ve Wallen (2006); İlişkilerin, etkinliklerin, durumların ya da materyallerin niteliğinin incelendiği çalışmaları nitel araştırmalar olarak tanımlamışlardır.

Nitel araştırmacılar, belli bir konu ile ilgili araştırma yaparken o konunun “ne kadar” ya da “ne kadar iyi” olduğunu öğrenmekten çok daha geniş bir bakış açısı elde etmek isterler.

Örneğin bir dersin nasıl öğretildiği, bu ders için nasıl hazırlanıldığı, öğrencilerin neler yaptıkları, ne tür etkinliklerin işe koşulduğu, öğrenme sürecini olumlu ve olumsuz yönde etkileyen faktörlerin neler olduğu araştırılır. Bunların gerçekleştirilebilmesi için de öğrenci ve öğretmenin deneyimleri doğal ortamında gözlenmeye ya da raporlanmaya çalışılır.

Bu örnek nitel araştırmacıların, bir olayın ya da olgunun hangi sıklıkla ortaya çıktığını sorgulamak yerine belli bir etkinliğin niteliği üzerine odaklandıklarını göstermektedir.

Nitel Araştırmanın Özellikleri

Doğal Ortam

Nitel araştırmaların en belirgin özelliklerinden birisi de doğal ortamda meydana gelen olgu, olay ya da davranışlar üzerine yoğunlaşarak araştırmaların sürdürülmesidir.

Doğal ortamlar bir sınıf olabileceği gibi, okul, klinik ya da bir mahalle bile olabilir. Bu nedenle nitel araştırmalar saha araştırmaları gibi tanımlanır.

Nitel araştırmaların sahada gerçekleştirilmesinin 2 temel nedeni vardır:

1. Davranışlar, dışsal müdahale ve kontrol olmadan ortaya çıktığında en iyi şekilde anlaşılır.
2. Davranışın anlaşılmasında durumsal bağlam çok önemlidir.

Doğrudan Veri Toplama

Nitel araştırmalarda, araştırmacı genellikle gözlemcidir. Nitel araştırmacılar bilgiyi doğrudan kaynaktan almak isterler.

Zengin Betimlemelerin Yapılması:

• Nitel araştırmalarda farklı yollarla edinilen verilerin hiçbirisi sıradan ya da önemsiz değildir. Kaydedilen her detayın gerçekleşen davranışın daha iyi anlaşılmasını sağladığı düşünülür.
• Bazı nitel araştırmalarda basit sayısal özetlemeler kullanılsa da, betimlemeler rakamlardan çok kelime ve resimlerle yapılır.
• Tanımlamalar ve betimlemeler, doğal ortamda gerçekleştiği şekilde kayıt altına alınır. Hiçbir detay dikkatten kaçmamalıdır.
• Bu amaçların gerçekleştirilmesi için uzun süreli çalışmalar yapmak gerekir, konuyla ciddi şekilde ilgilenilmeli ve kapsamlı bir raporla sonuçlandırılmalıdır.

Sürece Yönelik

Nitel araştırmalar davranışın nasıl ve neden ortaya çıktığı ile ilgilenirler.

• Nicel araştırmalar davranışa, sonuca odaklanırken nitel araştırmalar davranışın gerçekleştiği sürece odaklanırlar.
• Örneğin nicel araştırmalar öğretmen beklentilerinin öğrenci başarısı üzerindeki etkisini belgelerken, nitel araştırmalar öğretmen beklentilerinin öğrenci başarısını ve davranışlarını nasıl etkilediğini anlamak için uygun araştırmalardır.
• Nitel araştırmalarda önemli olan öğretmen beklentilerinin nasıl şekillendiği ve bu beklentilerin öğretmenle öğrenci arasındaki etkileşimdeki rolü üzerinde durulur. Böylece sürece odaklanarak sonucu etkileyen nedenler ortaya çıkartılır.

Tümevarımcı Veri Analizi

Nitel araştırmalar hipotezleri kesin ve açık olarak belirtmezler. Önce, uzun süren çalışmalar sonucu veriler toplanır, sonrasında genellemeler yapmak için tümevarım yolu ile bu veriler sentezlenir.

Nitel araştırmacılar anlama ve kavrama için yeni yollar açmak istediklerinden bu yaklaşım oldukça önemlidir.

Katılımcının Bakış Açısı

Nitel araştırmanın amacı, katılımcıları kendi bakış açılarına göre anlamaya çalışmaktır. Bu nedenle, farklı insanlar aynı olaya farklı öznel anlamlar yükleyebildiklerinden bir çok gerçek ortaya çıkabilir.

Dolayısıyla nitel araştırmalarda, araştırmacılar kendi düşünceleri nasıl olursa olsun, katılımcıların bakış açılarını katılımcıların kelime ve eylemleriyle birlikte rapor etmelidirler.

Araştırma Desenlerindeki Esneklik

Nitel araştırmacılar araştırma yaptıkları konuyla ilgili bilgileri öğrendikçe, üzerinde çalıştıkları konuyu tam olarak anlamaya ve tanımlamaya başlarlar.

Araştırmanın yöntemi ise ancak verilerin tamamı toplandıktan sonra netleşir. Daha derinlemesine araştırma yapmak ve değişen durumları incelemek istedikleri için önceden belirlenmiş kesin desenlere bağımlı kalmak istemezler.

Desen çalışma esnasında yavaş yavaş ortaya çıkar.

Nitel ve Nicel Araştırmalar Arasındaki Farklar

Frankel ve Devers’a göre nitel ve nicel araştırma yöntemleri arasındaki farklar 3 temel şekilde açıklanabilir:

1. Nitel araştırma desenlerinde izlenen yol tümevarımsaldır. Nitel araştırmacının görevi genel teoriler ve açıklamalar yapmadan ve/veya denemeden önce insanların ve grupların özel durumlarını ve deneyimlerini anlamayı ve tanımlamayı içerir. Bunun aksine nicel araştırma özel durumlarda kavram oluşturmak ve belli kişi ve gruplara ne olacağı ve niçin olacağını tahmin etmek için var olan kurumsal bilgilerden yararlanırlar.
2. Nitel araştırma desenleri genellikle esnektir ve dinamiktir. Araştırmanın ilk aşamalarında çıkan bir durum sonraki aşamalarını etkileyebilir. Nicel araştırma desenlerinde de zaman zaman değişim olabilir ancak bu istenmedik bir durumdur.
3. Nitel araştırma süreci doğrusal ve ardışık değildir. Veri toplama ve analizi aynı anda yapılır. İlk bulgular ışığında, daha özel ve detaylı verilere ulaşmak için farklı veri toplama ve analiz teknikleri gerçekleştirilir.

Nitel Araştırmanın Aşamaları

• Çalışılacak olan olayın saptanması,
• Çalışmadaki katılımcıların belirlenmesi,
• Hipotezlerin üretilmesi,
• Verilerin toplanması,
• Verilerin analizi,
• Yorumlar ve sonuçlar

Çalışılacak olan olayın saptanması

Çalışmanın tamamına başlamadan önce araştırılmak istenen ve ilgi duyulan konunun tanımlanması gerekir. Araştırmacı için başlangıç noktasıdır. Bütün nitel araştırmalar araştırmanın amacını belirten genel ifadelerle başlar. Bu ifadelere haberci problem adı verilir. Haberci problemler nitel araştırmaların yürütülmesi sürecinde defalarca düzenlenir. Çalışmadaki katılımcıların belirlenmesi Gözlemlenen veya görüşme yapılan kişiler çalışmaların örneklemini oluşturur. Nitel araştırmalar genellikle örneklem amaçlı belirlenir. Çalışma kapsamına uygun örneklem seçilmelidir. Nitel araştırmalar raporlanırken neden ve nasıl bu örneklemin seçildiği belirtilmelidir. Hipotezlerin üretilmesi Nicel araştırmanın tersine hipotezler çalışmanın başında ortaya çıkmaz. Çalışma sürecinde elde edilen verilerden yararlanılarak şekillenir. Çalışmanın başında bazı hipotezler olabilir. Çalışma sürecinde bu hipotezlerin bazıları atılabilir, bazıları yeniden şekillenir. Bir kısmı da yeniden oluşturulur. Asıl hipotezlerin Nitel araştırmanın sonunda netleşmesi beklenir.

Verilerin toplanması

Nitel çalışmalarda örneklem gruplarına herhangi bir işlem ya da yönlendirme yapılmaz. Veriler çalışma sonunda toplanmaz. Veri toplama süreci süreklidir. Araştırmacılar sürekli olarak insanları, olayları gözlemler ve konu hakkında daha derinlemesine bilgi toplamak için katılımcılarla görüşme yaparlar. Farklı kaynak ve kayıtların incelenmesi önemlidir.

Verilerin analizi

Nitel araştırmalarda, gözlem, görüşme ve doküman analizi gibi farklı kaynaklardan elde edilen büyük miktardaki veriler analiz edilip sentezlenerek özetlenir ve yorumlanır. Verilerin analizi hem süreç içinde hem de süreç sonunda yapılabilir. Nitel veri analizinin 3 temel aşaması bulunmaktadır.

Verilerin düzenlenmesi

Veriler öncelikle çalışılabilir küçük parçalara ayrılmalıdır. Yüzlerce sayfa doküman göz önüne alındığında bu işlem uzun ve yorucu bir iştir. En temel yaklaşım verileri okurken, göze çarpan kelimeleri, cümleleri ya da olayları aramak ve ortaya çıkan konular için kodlar oluşturmaktır. Elde edilen kodların bir kısmı temel kodlar bir kısmı da temel kodlara bağlı alt düzey kodlar olarak ele alınabilirler. Kodların oluşturulması her bir araştırmacıya bağlı olduğu için kodların nasıl oluşturulduğunun bilinmesi gerekir.

Verilerin özetlenmesi

Düzenlenen verilerin özetlenmesi gerekir. Bu aşama oldukça zordur. Bilgisayarlar kullanılmaya başlamadan önce bu iş daha zor olmakta idi. Özetlemede araştırmacı, aynı kategoriye ilişkin tüm girdileri gözden geçirerek, bilginin özünü yansıtan bir ya da iki cümle yazması gerekir.

Verilerin Yorumlanması

Veriler kodlandıktan ve özetlendikten sonra araştırmacı kategoriler arasındaki ilişkileri belirler ve buna bağlı olarak da genellemelere gidebilir. Araştırmacılar bulguları tümevarım yolu ile yorumlarlar. Araştırmacılar ne bulduklarını ve bunların ne anlama geldiğini bu aşamada tüm ayrıntıları ile belirlerler.

Yorumlar ve Sonuçlar

Nitel araştırmalarda, yorumlamalar çalışma sürecinde sürekli olarak yapılır. Nicel araştırmalarda sonuç araştırmanın en sonunda düzenlenirken, nitel araştırmalarda tüm süreç boyunca düzenlenir.

Nitel Araştırmalarda Genelleme

Genelleme, bazı insanların isteklerinin ve açıklamalarının birden fazla kişi, grup, nesne ya da duruma uygulanması olarak düşünülür.

Genelleme, geleceğe ilişkin beklentilere sahip olmamızı ve tahminlerde bulunmamızı sağladığı için önemlidir.

Araştırmaların yapılma nedenlerinden biriside, yapılan araştırmadan işe yarar genellemeler çıkarabilmektir.

Nitel araştırmalarda araştırma bulgularının genellenmesi bir sınırlılık olarak ele alınır.

Nitel araştırmalarda her zaman ilgili evreni temsil edecek örneklem belirlemek mümkün olamamaktadır. Bu nedenle nitel araştırmalarda bulguların genellenmesi oldukça güçtür.

Nitel Araştırmalarda Örnekleme

Nitel araştırmalarda örnekleme biçimleri olasılıklı ve amaçlı olmak üzere iki şekilde ele alınır:

• Olasılıklı örnekleme
  • Seçkisiz örnekleme: Evren içinden rastgele yöntemle bir örneklem seçme yöntemidir.
  • Sistematik örnekleme: Bireyleri seçerken tamamen seçkisiz bir yöntem kullanmak yerine belirli ölçütlere göre oluşturulmuş sistematik bir yöntemle örneklem oluşturulur.
  • Tabakalı örnekleme: Sınırları saptanmış bir evrende, her tabakadan belirli sayıda birey seçmekte kullanılan örnekleme yöntemidir.
  • Küme örnekleme: Çalışılması düşünülen evrende doğal olarak oluşmuş veya farklı amaçlarla yapay olarak oluşturulan gruplar arasından seçim yapmak için kullanılan örnekleme yöntemidir
• Amaçlı örnekleme
  • Aşırı ya da aykırı durum örneklemesi: Uygulama veya özellik açısından çok iyi ve çok kötü örneklerin seçilerek derinlemesine incelenmesine olanak sağlayan örnekleme yöntemidir.
  • Tipik durum örneklemesi: Bu örnekleme çeşidinde amaç, ortalama durumları çalışarak belirli bir alan hakkında fikir sahibi olmak veya bu alan, konu veya uygulama hakkında yeterli bilgi sahibi olmayanları bilgilendirmektir.
  • Maksimum çeşitlilik örneklemesi: Bu örnekleme çeşidinde amaç, genelleme yapmak değildir, tam tersine çeşitlilik gösteren durumlar arasındaki benzerlik ve farklılıkları ortaya koymaktır.
  • Kritik durum örneklemesi: Eğer problemin çalışılması için yeterli sayıda kaynak yoksa, kritik durum incelemesi daha yararlı olmaktadır. “Bu burada oluyorsa, diğer benzer durumlarda kesinlikle olur” veya “Bu, burada olmuyorsa diğer benzer durumlarda kesinlikle olmaz” gibi yargıların olup olmadığı ortaya çıkarılır.
  • Benzeşik örnekleme: Küçük ve benzeşik bir örneklem oluşturma yoluyla belirgin bir alt-grubu tanımlamaktır. Bu tür gruplardan “odak grup görüşmesi” ile veri toplanabilir.
  • Ölçüt örnekleme: Buradaki temel anlayış önceden belirlenen bir dizi ölçütü karşılayan tüm durumların çalışılmasıdır.
  • Kolay ulaşılabilir durum örneklemesi: Araştırmacının diğer yöntemleri kullanma olanağı bulunmadığında kendisine yakın olan ve erişilmesi kolay olan durumu seçtiği örnekleme çeşididir.
  • Kartopu ya da zincir örnekleme: Zengin bilgi kaynağına sahip kişilerin veya durumların saptanarak probleme katkı sağlamasında kullanılan örnekleme yöntemidir.
  • Doğrulayıcı ya da yanlışlayıcı durum örneklemesi: Belirli bir alanda yaygınlaşmış ve kanıksanmış değer yargılarının tersine gerçekleşen olay, olgu veya durumların dikkate alındığı örnekleme yöntemidir.

Nitel Araştırmada Veri Toplama Süreci

Görüşme, odak grup görüşmesi, gözlem ve doküman incelemesidir. Aynı araştırmada birden fazla veri toplama yöntemi kullanılması ile “veri çeşitlemesi” sağlanmış olur. Farklı veri toplama tekniklerinin bir arada kullanılması “triangülasyon” olarak isimlendirilmektedir. Nitel araştırmalarda farklı veri kaynaklarına dayalı olarak veri toplamanın amacı, araştırmacının “sistematik hata” yapma riskini ortadan kaldırmaktır. Nitel araştırmalarda farklı veri kaynaklarına dayalı olarak veri toplamanın amacı, araştırmacının “sistematik hata” yapma riskini ortadan kaldırmaktır.

Nitel Araştırmalarda Veri Analizi

• Betimsel analiz
• Nitel verilerin sayısal analizi
• İçerik analizi

Betimsel Analiz

Betimsel analiz, çeşitli veri toplama teknikleri ile elde edilmiş verilerin daha önceden belirlenmiş temalara göre özetlenmesini ve yorumlanmasını içeren bir nitel veri analiz türüdür. Derinlemesine analiz gerektirmeyen verilerin işlenmesinde kullanılır. Bu analiz türünde temel amaç elde edilmiş olan bulguların okuyucuya özetlenmiş ve yorumlanmış bir biçimde sunulmasıdır

Nitel Verilerin Sayısal Analizi

Nitel verinin nicelleştirilmesi, görüşme gözlem veya dokümanların incelenmesi yoluyla elde edilmiş yazılı biçimdeki verinin belirli süreçlerden sayılara ve rakamlara dökülmesidir.

İçerik analizi: Elde edilen verileri daha yakından incelemek ve bu verileri açıklayan kavram ve temalara ulaşmak için kullanılır. Tümdengelimci bir yaklaşım sergilenir. Bireylerin, ekiplerin, kurumların ilgilerinin belirlenmesinde ve tanınmasında kullanışlı bir tekniktir.

• Araştırmacı analize başlamadan önce kategorileri belirler. Bu kategoriler daha önce elde edilen bilgilere, kurumlara ya da deneyimlere bağlı olarak şekillendirilir.
• Araştırmacı toplanan betimsel bilgilerle konuya aşina hale gelir ve analizler devam ederken kategoriler ortaya çıkar.

Eylem Araştırmasının Amacı

Eylem araştırması, bir çok nedenle yapılabilir. Bu araştırma türü, hemen tüm alanlarda ortaya çıkan sorunlara çözüm bulmaya yönelik bir araştırma çeşididir; uygulamacıların her türlü sorunlarını çözmek için kendi uygulamalarını incelemeleri üzerine kurulu bir süreçtir.

Eylem araştırmasının 3 ana hedefi vardır:

• Somut sosyal sorunlara doğrudan yaklaşım
• Araştırma sürecinde sonuçların uygulamaya dönüştürülmesi
• Araştırmacı ve etkilenen taraflar arasında eşitlik

Eylem Araştırmalarının Diğer Araştırma Türlerinden Farkları

Nitel ve Nicel Araştırmaların Birlikte Kullanılması

• Zenginleştirilmiş Desen: Bu desende araştırmacılar, nicel ve nitel verileri eş zamanlı olarak toplarlar. Araştırmacı hem nicel hem de nitel yöntemleri birlikte kullanır ve verilerin birbirini destekleyip desteklemediğine bakar. Örneğin, çocukların fiziksel ve duygusal suistimali hem anket kullanılarak hem de çocuklar, aileler ve öğretmenlerle görüşmeler yapılarak araştırılabilir.
• Açıklayıcı Desenler: Araştırmacılar öncelikle nicel verileri toplarlar ve analiz ederler. Ardından verileri tamamlama ve netleştirmek için nitel verileri toplarlar. Örneğin, çalışmanın sonuçları yeni programın uygulandığı öğrencilerin test puanlarının daha yüksek olduğunu gösterebilir, araştırmacı daha sonra öğrencilerin programın hangi özelliklerini daha etkili bulduklarını öğrenmek için onlarla görüşmeler yapabilir.
• Keşfedici Desen: Araştırmacı önce nitel verileri toplar ve bunları nicel araştırmaya yön vermesi için kullanır. Bu veriler daha sonra nitel bulguları desteklemek ve genişletmek için kullanılır. Örneğin, bir okulda yapılan etnografik çalışma etnik azınlık olan öğrencilerin kendilerini öğretmenlerden ve yöneticilerden soyutlanmış hissettikleri sonucuna varsın; öğrencilerin hissettiklerinin ne düzeyde olduğunu ölçmek için bir anket uygulanabilir.
• Gömülü Desen: Burada nicel veya nitel bir desen temel alınır, diğeri onun içine gömülür ve destekleyici, bütünleştirici veriler toplanır. Gömülü desenin daha çok nicel araştırma desenlerinden deneysel ve ilişkisel araştırmaları nitel çalışmalarla desteklemek amacıyla kullanılmaktadır.