Ölçme Araçları

✍️ Yüksek Lisans Araştırma Yöntemleri 11. hafta ders notları

Anket

İnsanların yaşama koşullarını, davranışlarını, inançlarını veya tutumlarını betimlemeye yönelik bir dizi sorulardan oluşan bir araştırma materyalidir. Katılımcıların, anket sorularına samimi cevap verdiğinin kabulü ise temel sayıltısıdır. Anketlerde yer alan soruların genel olarak birbirinden bağımsız olduğu, ayrı olayları ölçmeye yönelik olduğu söylenebilir.

Avantajları

• Farklı bölgelerden, çok daha büyük gruplara hızlı uygulama olanağı olması
• Evreni temsil etme gücü yüksektir
• Maliyetinin düşük olması
• Araştırma amacına yönelik çok fazla veri toplanabilir
• Bireylerin farklı yapıdaki davranışlarına ilişkin bilgiler sağlayabilir
• Verilere ulaşma hızı yüksektir
• Veri analizi süreci daha pratik ve ekonomiktir

Dezavantajları

• Cevaplayıcı güdülemede sorunlar olması
• Hazırlanan sorularının cevaplanmasının gerekliliği
• Duyarlı konularda bilgi toplanmasının güç olması
• Daha çok yüzeysel bilgi toplamaya uygun olması

Anketlerde, ölçülen özelliğe göre dört farklı soru grubu kullanılabilir.

Olgusal Sorular: Cevaplayıcıların demografik özelliklerini betimlemeye yönelik olgusal sorular.
Bilgi Soruları: Cevaplayıcıların bir konuda ne bildiklerini ve bilgiye ulaşma kaynaklarını belirlemeye yönelik
Davranış Soruları: Bir konu veya objeye ilişkin davranışlarını belirlemeye yönelik
İnanç ve Kanı Soruları: Bir konu veya objeye ilişkin duygularını ve görüşlerini belirlemeye yönelik

Anketlerde geçerlik, araştırılan konuya ve soruya uygun cevaplar alabilme gücünü; güvenirlik ise, uygulama aynı yollarla tekrarlandığında benzer sonuçlar verme gücünü gösterir.

Problemi Tanıma

• Problem tanımlamada incelenecek temel değişken ve ilgili değişkenler kuramsal çerçeve ve ilgili araştırmalardan yararlanılarak belirlenmeye çalışılır.
• Değişkenlerin belirlenmesi, hem araştırmanın hem de hazırlanacak anketin sınırlarını belirlemeye yardımcı olur.
• Bu nedenle problemi tanımlamaya, çalışmanın olası anahtar sözcüklerini kullanarak geniş bir literatür taraması ile başlanılması gerekir.
• Problem tanımlamanın sonunda araştırmacı, çalışmanın amacını ve araştırmasında cevabını arayacağı soruları veya test etmek istediği hipotezleri oluşturur.
• Araştırma soruları veya hipotezler ise hangi değişkenlere ilişkin ne tür verilerin toplanacağını gösterir ki, bu da ankette yer alacak soruların ve sorulara ait cevap kategorilerinin geliştirilmesine yardım eder.

Madde Yazma

• Araştırmacı, alt problemlerde yer alan değişkenlerden yola çıkarak ihtiyaç duyulan verilerin toplanmasına yönelik maddeleri yazar.

• Madde havuzu oluşturma, öncelikli olarak araştırmanın sorularının belirlenmesini ve hem kavramsal çerçevenin hem de daha önce yapılmış benzer araştırmaların taranmasını gerektirir.
• Özellikle tutum, inanç ve kanı gibi kavramların ölçülmesinde madde yazımında kullanılan bir başka kaynak, hedef kitleden seçilen küçük bir gruba konuya ilişkin açık uçlu sorulara dayanan bir kompozisyon yazdırmak veya görüşme yapmaktır.
• Bir başka yol da uzmanlardan yardım almaktır.

Uzman Görüşü Alma ve Öne Uygulama Formunu Oluşturma

Bu aşamada, ilk olarak “ankette yer alan maddeler, ihtiyaç duyulan olgusal ve/veya yargısal verileri kapsamında ve toplamada ne derece yeterlidir?” sorusunun cevabı aranır.

Anketin kapsam geçerliğiyle ilgili uzmanlara başvurulur. Uzman görüşlerini belirlemede açık ve/veya kapalı uçlu sorulardan oluşturulacak bir Uzman Değerlendirme Formundan yararlanılabilir. Formla alınan görüşler için duruma göre frekans, yüzde, ortalama, standart sapma gibi istatistikler kullanılabilir.

✉️ Yapılan değerlendirmeye göre anket gözden geçirilerek Ön Uygulama Formu oluşturulur.

Ön uygulaması yapılacak olan anketin üç temel bileşeninden söz etmek mümkündür.

• Kapak sayfası
• Anket cevaplama yönergesi
• Anket soruları

Kapak sayfası: Anketin adı, uygulayan kişiye ait kimlik bilgileri, iletişim adresi bulunur.

Anketin sunuş yazısı çalışmanın amacına, anketin bölümlerine, toplanacak verilerin sadece bilimsel amaçlarla kullanılacağına (gizliliğe), dilenirse çalışma tamamlandığında bir özetinin sunulabileceğine, varsa araştırmayı destekleyen kuruluşun adına, posta ile uygulamalarda anketin geri dönüş tarihine, ilgi ve katkılar için teşekkür ifadelerine, araştırmacının ismine ve iletişim bilgilerine ilişkin
ifadeler yer alır. Kapak sayfası olmadığı durumda kapak sayfasındaki bilgiler sunuş sayfasında yer alır.

Anket cevaplama yönergesi: Yönergede, anket sorularının cevaplandırılmasına ilişkin ilke ve kuralları içeren açıklayıcı bilgilere yer verilir.

Anket soruları: Ankette aynı konuya/kavrama ilişin soruların bir bölüm başlığı altında verilmesi yararlı olacaktır. Sorular katılımcıyı, cevaplandırmaya güdüleyecek bir düzende sunulmalıdır.

Anket Hazırlarken Dikkat Edilmesi Gereken Unsurlar

• Anketi kısa ve öz tutun.
• Sorular tek bir amaca yönelik olsun.
• Kafa karıştırıcı, yoruma açık sorulardan kaçının.
• Sorularda basit ve tek anlama sahip sözcükler kullanın.
• Katılımcıya tanıdık olmayan teknik terimler kullanmaktan kaçının.
• Hazırladığınız soru listesi üzerinde geribildirim alın.
• Kişisel ve gizlilik gerektiren hassas soruları anketin sonuna yerleştirin.
• Cevap kategorilerini mantıksal olarak düzenleyin.
• Ankette belli bir konuda karşılaşılan güçlükleri veya tutum, kaygı gibi psikolojik özellikleri ölçüyorsanız olumlu ve olumsuz sorulara yer verin.
• Uygun bir kategori dili ve mantığı seçin.
• Açık uçlu sorulardan ve sorularda “diğer” seçeneğini kullanmaktan kaçının.
• Kategorileri gereksiz bir şekilde çoğalmaktan kaçının.
• Ölçek noktalarını gereksiz şekilde çoğaltmaktan kaçının.
• Orta noktası olan ölçekleri dikkatli kullanınız.
• Cevaplayıcılardan cevap kategorileri arasında sıralama istemekten kaçının.
• Sorularla cevaplayıcıyı yönlendirmemeye dikkat edin.

Gözlem

Gözlem, araştırmada ihtiyaç duyulan verilerin insan, toplum ya da doğa gibi belli hedeflere odaklanılarak çıplak gözle ya da bir araç kullanılarak izlenmesi suretiyle toplanması sürecini tanımlar.

Gözlem Yönteminin Avantajları

• Sözel olmayan davranışların da gözlemlenmesi
• Doğal ortamda gözlemlenmesi, yapaylık unsurlarının diğer yöntemlere göre daha az olması
• Zaman sınırının olmaması gibi

Gözlem Yönteminin Dezavantajları

• Gözlemcinin etkisinin diğer yöntemlere göre daha fazla olması
• Zaman kaybının yaşanması
• Gözlemin kontrol edilmesinin güç olması
• Gözleme ilişkin verilerin sayısallaştırılması
• Örneklemin sınırlı sayıda olması ifade edilebilir

Yapılandırılma Durumu

Yapılandırılmış Gözlem

Bu gözlem şeklinde gözlenecek şeyle ilgili iyi bir yapılanma vardır. Sistematik bir yaklaşım kullanılır. Gözlem öncesi gözlemcinin bilgi toplaması ve kaydetmesi için oluşturulmuş bir kodlama sistemi bulunur. Bu gözlem yönteminde bilgi toplamada güvenirlik ve geçerliğe ulaşmak daha kolaydır.

Yapılandırılmamış Gözlem

Yapılandırılmamış gözlem durumu gözlemciye veri toplamada ve kayıt etmede özgürlük sağlar. Gözlenecek olaylarla ilgili önceden tanımlanmış bir yapı yoktur. Gözlemcinin bilgileri sentezleme, soyutlama ve organize etme sorumlulukları vardır.

Katılımcı Durumu

Katılımcı Gözlemci

Araştırmacı, gözlemlediği grubun bir üyesi olmaktadır. Onların içerisinde yer alır. Katılımcı gözlemde araştırmacının oldukça deneyimli olması gerekmektedir.

Tam katılımcı gözlemci rolünde, araştırmacı gözlem yaptığı grup tarafından fark edilmeden araştırma ile ilgili bilgi verilmeden katılım gösterir.

Gözlemci olarak katılımcı rolünde, araştırmacı başta gruba açıklanır. Kişinin gözlemci olduğu grup tarafından bilinir. Ancak bu durumda da gözlemci, grupla yakın ilişkiler kurmalı ve onların doğal davranışlarını gözlemlemelidir.

Katılımcı Olmayan Gözlemci

Gözlemci dışarıdan hiçbir etki etmeden sadece gözlem yapar.

Katılımcı olarak gözlemci faaliyetlerde rol almaz, gözlemci olduğu grup tarafından bilinir.

Etkisiz gözlemci, gözlemci gözlem yapılan ortamın dışındadır. Gözlemci, gözlenenler tarafından görünmez ve bilinmez. Özellikle, rehberlik ve psikolojik çalışmaların yürütüldüğü, bir yüzü aynalı olan bir camla çevrilmiş deney odaları bu tür gözlemler için uygulama örnekleridir. Gözlemcinin gözleneni etkilemesi en az seviyede gerçekleşir.

Gözlemler, gözlemi yapan kişinin rolüne göre de gruplandırılır. Gözlemcinin gözleme bir grup üyesi gibi etkili ve tam olarak katılımı ve hiçbir etkisi olmaksızın katılımı mümkündür.

Görüşme

Görüşme, en az iki kişi arasında sözlü olarak sürdürülen veri toplamaya
yönelik bir iletişim sürecidir. Cevabı aranılan soru, derinlemesine bilgi sağlar. Görüşmeci, görüşmenin kapsamını ve ne söylemek istediğini anlatan büyük resmin ne olduğunu görmek ister. Görüşmede, “bütünsel yorumlama” yöntemi esastır. İyi bir görüşme, bireysel düşünceler ve inanışlar hakkında tarafsız bilgi edinme sanatı ve bilimi olarak tanımlanır.

Görüşme birçok amaçla kullanılabilir:

• Görüşme, oldukça esnek bir araştırma aracıdır. Bu araç, araştırma sürecinin her basamağında kullanılabilir.
• Hipotez üretmek veya daha detaylı bir araştırmanın başlangıcında,
• Diğer veri toplama araçlarının pilot uygulamalarında veya doğrulanmasında,
• Temel veri toplama aracı olarak
• Verilerden elde edilen çıkarımların doğruluğunun ve temsil edilebilirliğinin kontrolünde,
• Görüşmeler, anket ve gözlem gibi birçok yöntemle birleştirilerek de kullanılabilir.

Görüşme Tekniğinin Avantajları

• Görüşmeler araştırma sürecinin herhangi bir aşamasında kullanılabilmesi
• Görüşmecinin hazır olacağından katılımcıların sorularını anında cevaplandırabilmesi ve karmaşık yönergelerin görüşmeci tarafından anlaşılır kılınması
• Görüşmelerin, görüşmeci ile katılımcılar arasındaki işbirliğinde en etkili yol olması
• Görüşmeci ile katılımcılar arasında güven ve dostluk kurutması ile karmaşık ve
  hassas konuların ifade edilebilmesi gibi avantajlarından söz edilebilir.

Görüşme Tekniğinin Dezavantajları

• Görüşmecinin eğitilmesinin ve hazırlanmasının zaman alması,
• Tanışmanın, dostça ilişki kurabilmenin ve analizlerdeki veri yoğunluğunun zaman alması,
• Görüşmecinin görünüşü, konuşması, beklentileri, görüşme tipi/çeşidi,
• Görüşmecinin görüşülen kişi ile ayak uydurmak durumunda kalması,
• Görüşme, bütün araştırma yöntemlerinde olduğu gibi hatalara ve kişisel eğilimlere açıktır.
• Görüşmede güvenilir ve geçerli sonuçlar elde etmenin zorluğu vardır.

Bir ölçme aracı olarak Görüşmeler, temelde görüşme formunun yapılandırılma durumuna göre üçe ayrılır.

Yapılandırılmamış Görüşmeler

• Araştırmacıya konuyla ilgili soruları oluşturmada ve sormada serbestlik sağlar.
• Sorular ve sıralamaları sabit değildir, görüşme sırasında gelişebilirler.
• Bu yöntemde, karşılaştırma ve analiz kolaylığı amacıyla seçmeye zorlamak yerine açık uçlu sorular aracılığıyla zengin ve yeterli bilgi toplanması hedeflenir.

Yarı Yapılandırılmış Görüşmeler

• Hem sabit seçenekli cevaplamayı hem de ilgili alanda derinlemesine gidebilmeyi birleştirir.
• Analizlerin kolaylığı, görüşülene kendini ifade etme imkanı, gerektiğinde derinlemesine bilgi sağlama gibi avantajları
• Kontrolün kaybedilmesi, önemsiz konularda fazla zaman harcanması, görüşme yapılanlara belli standartlarda yaklaşılmadığından güvenirliğin azalması gibi dezavantajları bulunur.

Yapılandırılmış Görüşmeler

• Araştırmacı tarafından önceden hazırlanmış sıralı sorular vardır ve genellikle görüşülenden sunulan seçeneklerden birini seçmesi istenir.
• Bu yöntem görüşme yapan kişiyi kısıtlar ve ileri ilgi alanlarına yönelmeye fırsat vermez ve nitel çalışmalarda önerilmez.

Yukarıdaki sınıflandırmaya ek olarak ortam ve kaynaklar dikkate alındığında görüşmenin etnografik ve odak grup olmak üzere iki türü daha vardır.

Etnografik görüşme

• Yapılandırılmamış görüşmelere girer.
• Bu tür görüşmelerle, grubun/bireyin kültürel yapılarının ve bu yapıları oluşturan davranış ve deneyimlerin açıklanması amaçlanır.
• Görüşmeci, kontrol etmektense konuşmaya yön vererek, cevaplayıcıya özgür olduğu algısını verir.

Odak grup görüşmesi

• Görüşmeyi yapan kişi küçük bir gruptan (genellikle dört ile sekiz kişi arası), bir dizi sorun hakkında düşünmesini ister.
• Katılımcıların bir grup halinde ve birbirlerinin sorularına verdikleri cevapları duyacak şekilde oturması sağlanır. Diğer yanıtları duyduklarında, söyleyeceklerinden başka ek yorumlar yaparlar. Aynı fikirde olabilirler ya da olmayabilirler.
• Hedef, katılımcıların etkileşimli sosyal bir ortamda, insanların bir konu ya da konular hakkında gerçekten ne düşündüklerini kavramaktır.
• Ancak, odak grup görüşmelerinin bir tartışma olmadığını vurgulamak gerekmektedir. Benzeşik grupların olması durumunda önerilir.

Görüşme Öncesi Hazırlık Aşamaları

1. Genel ve özel amaçlı araştırma sorularına karar vermek
2. Görüşme sorularını tasarlamak
   • İlgili olma
   • Uygun katılımcıların seçimi
   • Cevaplama kolaylığı
3. Soruları sıralamak
4. Süreç ihtiyaçlarını düşünmek;
   • Görüşülen kişi hiç kendi ile çelişti mi?
   • Görüşülen kişinin beden dili nasıldı? Ne zaman değişti?
   • Görüşülen kişinin konuşması nasıldı? Yavaş/hızlı, yumuşak/sert, net/karışık, basit/karmaşık gibi
5. Giriş ve kapanışları hazırlamak
6. Görüşülen kişilerin kayıtlan için hazırlanmak
7. Görüşme formu için pilot test yapmak

Görüşme Süreci

Görüşmenin Güvenilirliğini Kısıtlayabilecek Görüşmeci Özellikleri

Görüşme Sürecinde Dikkat Edilmesi Gereken Hususlar

• Katılımcıya görüşmenin amacı ve süresi iyice açıklanmalı.
• Katılımcının kendini rahat hissetmesi için gizliliğe ve ortamın uygunluğuna dikkat edilmeli.
• Mümkün olduğunca fazla bilgi alınmaya çalışılmalı, görüşme detaylandırılmalıdır.
• Yönlendirme yapılmamalı.
• Taraflı olunmamalı.
• Görüşmecinin karşısındakine saygılı olması ve dikkatle dinlemesi, cevaplayıcıyı güdülemelidir.
• Görüşme yapılan kişiye konuyu değiştirmesine ya da dağıtmasına izin verilmemeli.

Görüşmenin Analiz Edilmesi

• İlk olarak görüşme kayıtları yazıya dökülüp düzenlenmelidir.
• Tüm görüşmeler ilişkilendirilmeli, çelişkiler ve tutarlılıklara bakılmalıdır.
• Görüşmeden elde edilen veri tarafsız bir biçimde değerlendirilmelidir.
• Görüşmenin tamamı raporlanmaz. Sadece araştırma ile ilgili ve önemli kısmı dikkate alınmalıdır.
• Tüm görüşmeler kullanılarak genel sonuçlar frekans ve yüzde olarak sunulabilir.
• Görüşmelerden yola çıkarak içerik analizi yapılıp genel kategori ve temalar çerçevesinde yorumlanabilir.
• Yapılan kodlamalar için farklı bir uzmandan da görüş alınıp yapılan analizlerin güvenirliği hesaplanabilir.