Yahudilik

A. Yahudiler ve Yahudilik

Yahudilere göre Tanrı; Sina’da İsrailoğulları’nı kendine muhatap kılıp onlarla sözleşmiş onlardan emirlerine uyacaklarına dair söz almış ve Hz. Musa’nın şahsına Tora/Tevrat’ı onlar göndermiştir.

Yahudilere Kenan ülkesi yerlileri tarafından verilen ad; İbranî. Yahudiliği ifade eden diğer bir terim de İsrail: Tanrı ve insanlar ile güreşip yenen anlamında Yakub’a Tanrı tarafından verilen lâkap.

B. Yahudi Kutsal Kitabına (Tanah) Göre Musa ve Yahudilik

Tevrat’ta Çıkış bölümünde (20:1-17) yer alan On Emir:

1. Seni Mısır diyarından, esirlik evinden çıkaran Allah benim.
2. Benden başka tanrın olmayacak.
3. Allah’ın ismini boş yere ağzına almayacaksın.
4. Haftanın altı günü çalışacak Cumartesi (Sebt) günü istirahat edeceksin.
5. Anne ve babana hürmet edeceksin.
6. Öldürmeyeceksin.
7. Zina yapmayacaksın.
8. Çalmayacaksın.
9. Yalan şehadette bulunmayacaksın.
10. Sana ait olmayan bir şeye göz dikmeyeceksin.

Kur’an’daki şekli: En’am Suresi, 151-152. Tevrat’a göre son peygamber Malaki.

C. Yahudilikte İnanç Esasları

1. yüzyıla kadar Yahudilikte sistematik bir inanç esasına rastlanmamıştır. İnanç esaslarına zamanla ihtiyaç duyulmuş ve oluşumu yoluna gidilmiştir.

Genel kabul gören Yahudi inanç esasları şöyledir:

1. Allah, var olan herşeyi yarattı ve onlara hükmeder.
2. Allah birdir ve O’ndan başka tanrı yoktur.
3. Allah’ın bedeni yoktur ve hiçbir şekilde tasvir edilemez.
4. Allah’ın başlangıcı yoktur ve nihayeti olmayacaktır.
5. İbadet sadece Tanrı’ya mahsustur.
6. Peygamberlerin bütün sözleri doğrudur.
7. Efendimiz Musa, bütün peygamberlerin en büyüğüdür.
8. Tevrat, Allah tarafından Musa’ya verildiğinin aynıdır ve değiştirilmemiştir.
9. Dinimiz, ilahi bir dindir ve değiştirelemez.
10. Allah, insanların bütün hareket ve düşüncelerini bilir.
11. Allah, emirlerini yerine getirenleri mükafatlandırır, getirmeyenleri cezalandırır.
12. Allah, mesih gönderecektir ve geciktiği halde yine beklerim.
13. Ruhum ölümsüzdür ve Allah, dilediği zaman ölüleri hayata kavuşturcaktır.

1. Tanrı İnancı

Yahudilikte Tanrı birdir, yaratılmamıştır. Alemlerin yaratıcısı ve sahibi de O’dur. Yehova İsrail’in tanrısıdır.

2. Melek İnancı

Belli bir dönemden sonra yahudilerin inanç dünyasında değişim olmuş ve Melek dahil bazı güçler reddedilmiştir.

3. Peygamberlik İnancı

Yahudilikte Peygamber; insan ile tabiatüstü güçler arasında irtibatı sağlayan, temsilcilik ve aracılık görevi üstlenen Tanrı tarafından seçilmiş kişidir. Peygamberlere iman son peygamber Malaki ile sınırlıdır. Bu yüzden Yahudiler Hz. İsa ile Hz. Muhammed’in peygamberliklerini kabul etmemektedirler.

4. Ahiret ve Kurtuluş İnancı

Yahudilere göre suç ne olursa olsun Cehennemde kalma süresi 12 aydır. Böylece iyi insanlar yargılanıp temize çıktıktan sonra Aden denilen Cennete gideceklerdir. Cehennem Ge bne Hinnom (Hinnom Oğullarının Vadisi) kelimesinden gelmiştir.

Yahudilikte yeniden dirilme inancına delil sayılabilecek metinler günümüze ulaşmadığı için Yahudilerin bu inancı sonradan İran’dan aldıkları ileri sürülmektedir. Ölümden sonraki hayat Ölüler Alemi/Şeol’de geçecektir.

5. Mesih İnancı

Mesih, beklenen kurtarıcı’ya verilen bir sıfattır ve yağlanmış anlamına gelir. Türkçe’de mesih; sıfat olarak üzerinde yağ sürülmüş, özel isim ve lakap olarak Hz. İsa karşılığında kullanılır.

Terim olarak mesih; günü geldiğinde yeryüzüne inerek Yahudileri kurtarcak, bozulan düzeni yeniden kuracak, dünyayı adaletle dolduracak ilahi bir temsilcidir.

D. Yahudilikte Kutsal Kitaplar

Rivayete göre Musa 13 tane Tora/Tevrat yazmış ve bunların 12 tanesini 12 İsrail kabilesine dağıtmıştır. Geri kalan bir nüshayı ise 10 emir’in yazılı olduğu tabletlerle birlikte Ahit Sandığı’nın içine koymuştur.

Yazılı metinler (TANAH): (5) Tora/Tevrat, (8) Nevim/Nebim ve (11) Ketuvim/Ketubim

TANAH’IN yorumu: TALMUT

Nevim/Nebim, Hz. Musa’dan sonraki peygamberleri anlatmaktadır.

TALMUT: Mişna ve Gemara olmak üzere iki bölümden oluşur.

Mişna: Tora/Tevrat’ı yorumlayarak oluşturdukları dinî kural ve kaideleri içerir.

Gemara: Mişna’nın yorumu niteliğindedir. Babil Talmudu ve Kudüs Talmudu adında iki bölümden oluşmaktadır.

Tevrat’ın ahlaki, tasavvufi ve fıkhi çılardan tefsiri Midraş’tır.

Halakhah, Tevrat’taki mistik hikayelere ve tarihi olaylara ait yorumları içerir.

a. Tora

Tora’da yer alan beş kitap:

1. Tekvin
2. Çıkış
3. Levililer
4. Sayılar
5. Tesniye

b. Nebiim / Peygamberler

Sekiz kitaptan oluşur. Musa’ın en büyük peygamber ve Malaki’nin son peygamber olduğu belirtilmektedir.

1. Yeşu
2. Hakimler
3. Samuel
4. Krallar
5. İşaya
6. Yeremya
7. Hezekiel
8. Oniki Peygamber
9. Hoşea
10. Yoel
11. Amos
12. Obadya
13. Yunus
14. Mika
15. Nahum
16. Habakkuk
17. Tsefanya
18. Haggay
19. Zekerya
20. Malaki

c. Ketubim / Ketuvim (Kitaplar)

1. Mezmurlar
2. Süleyman’ın Meselleri
3. Neşideler Neşidesi
4. Eyüp
5. Vaiz
6. Rut
7. Ester
8. Yeremya’nın Mersiyeleri
9. Daniel
10. Ezra ve Nehemya
11. I. ve II. Tarihler

E. Yahudilikte Mabet ve İbadet Uygulamaları

1. Mabet

Yahudi kutsal kitabı’nda mabet; “Rabbın Evi” Yahve’nin isteği üzerine Hz. Süleyman tarafından yapılmıştır. Sinegoglarda resim ve heykel gibi tasvirler yoktur. Erkekler ve kadınlar mabede girerken başlarını örterler. İbadethanede erkek ve kadınlar yan yana oturmazlar. Kadınlar ibadete aktif olarak katılmazlar. Sadece izleyici konumundadırlar.

2. İbadet Uygulamaları

İbadet; Günlük, Haftalık ve Yıllık olmak üzere üçe ayrılır.

Günlük ibadet; Sabah, İkindi ve Akşam

Haftalık ibadet; Cumartesi (Şabt:Sebt) ibadetidir.

Yıllık ibadet;

1. Roş ha Şana (Yılbaşı)
2. Yom Kippur (Keffaret)
3. Pesah (Hac bayramı)
4. Şavuout (On emrin veriliş bayramı)
5. Sukkot (Çadırlar bayramı)
6. Purim (Şeker bayramı)
7. Hanuka (Kandil bayramı)
8. Simha Tora (Tevrat’ın hatimi bayramı)

F. Yahudilikte Mezhepler

Hıristiyanlık Öncesi (Klasik) Yahudi Mezhepleri, Ortaçağ (İslam Sonrası) Yahudi Mezhepleri, Modern Çağdaş) Dönem Yahudi Mezhepleri

a. Hristiyanlık Öncesi (Klasik) Yahudi Mezhepleri

1. Hasidiler

Hasidim; İbranice “dindarlar” anlamına gelmektedir. Hasidîlerde dünyevî hayat söz konusu olmayıp “dinî hayat” ön plandadır.

2. Ferisîler

Ferisî kelimesi “Ayrılmak” anlamına gelir. Ferisîler, Hasidiler’in devamıdır. Onlar kendilerine “bilginler” veya “din kardeşleri” denilmesini istemektedirler. Ferisîler yazılı Tevrat’ın yanında sözlü Tevrat’ı da kabul etmişlerdir. Ferisîler; Cennetin, Cehennemin ve Meleklerin varlığını da kabul etmektedirler.

3. Sadukiler

Ferisîlere karşıt olmak ile tanınan bir mezheptir. Eski Yahudiliği savunurlar. İnsanın kaderini kendisinin belirlediğini, ruhun ölümsüz olduğunu, yeniden dirilmenin olmadığını ve yazılı tevrat dışında bir Tevrat’ın olmadığını savunmuşlardır.

Genel kabule göre Sadukilik, Mabed’in Romalılar tarafından yıkılmasından sonra halk üzerindeki etkisini yitirmiş ve zamanla tarih sahnesinden silinmiştir.

4. Essenîler

Mistik yapılı bir Filistin mezhebidir. İssiyim (Essenî) “dindar zahidler” anlamına gelir. Essenîler, Büyük Günah işleyenleri toplumdan dışlayarak yiyecek ve içecek vermemişlerdir. Kişi eziyet çekip pişman olduktan sonra yenide aralarına kabul etmişlerdir. Essenîler de Sadukîler gibi günümüze kadar ulaşamadan kaybolmuştur.

5. Zelotlar

Kelime olarak Zelot; Tanrı ve şeriatı için “gayret sahibi” demektir. Onlar dinî bir mezhepten daha çok siyasî ve ideolojik bir mezhep olarak görülmektedir.

b. Ortaçağ (İslam Sonrası) Yahudi Mezhepleri

1. Rabbanî Yahudilik

Ferisîliğin devamıdır. Onlara göre Tanrı “Yazılı Tora”yı bütün milletlere, “Sözlü Tora”yı ise sadece Yahudilere vermiştir.

2. Karaî Yahudilik

Karaim kelime olarak Arapça “Kıraat” kelimesi ile aynı anlamı içermektedir. Sadece Tora’ya bağlı olmalarından dolayı bu mezhebe mensup kişilere Karaim adı verilmiştir.

3. İsevî Yahudilik

Ebû İsâ Ishak b. Yakub el-İsfehânî kendisinin beklenen mesih olduğunu söylemiştir. Ona uyanların mensup olduğu mezhebin adını kendi isminden almıştır.

4. Yudgani Yahudilik

İseviyye’nin kurucusunun ölümünden sonra yerine Yudgân geçmiştir. Bu mezhep mensupları, Hz. İsa’yı ve Hz. Muhammed’i peygamber kabul etmeleri ile tanınmaktadır.

c. Çağdaş (Modern Dönem) Yahudi Mezhepleri

1. Ortodoks Yahudilik

Bu mezhep, Ferisîlikle başlayan ve Rabbanî Yahudilik ile gelişen ana akımın günümüzdeki yansımasıdır. Ortodoks Yahudilik; günümüzde en fazla mensubu olan bir Yahudi mezhebidir. Bu mezhep çoğunlukla İsrail’de hakimdir ve devletin resmî mezhebidir. Ortodoks Yahudiler, kendi dışında kalanları gerçek Yahudî kabul etmezler.

2. Reformist Yahudilik

Alman Yahudileri arasında ortaya çıkmıştır. Sinegoglarda kadınlarla erkekler yan yna oturur. Kadınlar da haham olarak görev alır ve ayinleri yönetirler. Dış evlilik kabul edilir. Cumartesi yasaklarının bazıları kaldırılmıştır. Talmud inkar edilmiş ve “Mesihçilik Anlayışı” reddedilmiştir.

3. Muhafazakâr Yahudilik

Reformist Yahudilik’e bir tepki olarak doğmuştur. Amerika’da Reformist Yahudilikten sonra ikinci büyük mezheptir. İsrail’de ise Ortodoksluktan sonra ikinci sırayı almaktadır. Dış evliliği kabul etmezler. Yahudi bir anneden doğmayan çocuğu Yahudi saymazlar.

4. Yeniden Yapılanmacı Yahudilik

Amerikan Yahudisi Mordecai Menahem Kaplan tarafından kurulmuştur. Muhafazakar Yahudilik ortaya çıkış amaçlarına ters düştüğü için 1968 yılında kendi grubunu kurmuştur.

5. Samirîler

Yahudi oldukları halde Yahudiler tarafından Yahudi kabul edilmeyen Samirîler “görüp gözeten, bir şeyi dikkatle izleyen” anlamına gelmektedir. Yahudilerin Tevrat’ı ile Samirîlerin Tevratı arasındaki fark altı bin kadardır. Samirîler Kudüs’ün yerine Gerizim’i kutsal mekan olarak kabul etmektedirler. Samirîlerin ibadetleri Müslümanların ibadetlerine benzemektedir.